Ο μαύρος πάνθηρας και οι παλαιστές της αρχαίας Μεσσήνης

Τα εντυπωσιακά ψηφιδωτά που ανέδειξε η ανασκαφή του Πέτρου Θέμελη,

ο οποίος μιλάει στο «ΝΣυν», η σύνδεση με τη λατρεία του Διονύσου και της Ισιδας.

Ενας όρθιος θηλυκός μαύρος πάνθηρας που κοιτάζει με περιέργεια μέσα σε έναν χρυσό κρατήρα κρυβόταν στα σωθικά της αρχαίας Μεσσήνης, κάτω από επιχώσεις βάθους 5 μ. Καμωμένος από ψηφίδες και πλαισιωμένος από ένα θύρσο και ένα τύμπανο – σύμβολα του θεού Διονύσου – κοσμούσε το δάπεδο ενός πολύπλοκου οικοδομήματος με διαδοχικές αίθουσες, που βρίσκεται σε επαφή με το ιερό της Ισιδας, στα νότια του θεάτρου της πόλης που ίδρυσε ο θηβαίος στρατηγός Επαμεινώνδας το 369 π.Χ.

Το εντυπωσιακό και σε καλή κατάσταση διατήρησης ψηφιδωτό διαστάσεων 1,42 Χ 1,43 μ. χρονολογείται στον 1ο αι. π.Χ. με 1ο αι. μ.Χ. και περιβάλλεται με τριπλό περίγραμμα που θυμίζει λαϊκά υφαντά. Και ναι μεν δεσπόζει στην τέταρτη, μεγάλη, αίθουσα του πρωτότυπου  οικοδομήματος, αλλά δεν είναι το μοναδικό που βρισκόταν σε τόσο μεγάλο βάθος της μεσσηνιακής γης.

 Στη διπλανή, πέμπτη αίθουσα, βρισκόταν μία ακόμη εντυπωσιακή ψηφιδωτή παράσταση που δεν απέχει πολύ από ένα «φωτογραφικό στιγμιότυπο» των Ολυμπιακών Αγώνων. Κι αυτό διότι στο κέντρο του τετράγωνου πίνακα 85Χ85 εκ. απεικονίζονται δύο παγκρατιαστές την ώρα του αγώνα. Μυώδης και ευκίνητος ο αθλητής που στέκεται στα αριστερά έχει μικρό σχετικά κεφάλι, κοντή μύτη και κοντά σγουρά μαλλιά. Σε συνδυασμό δε, με το γεγονός ότι το σώμα του είναι φτιαγμένο από σκούρες ψηφίδες, δεν αποκλείεται να καταγόταν από την Αίγυπτο. Ο αντίπαλός του – τον οποίο έχει αρπάξει με το αριστερό χέρι από τον αυχένα, σε μια λαβή γνωστή ως «του λαιμού» – είναι ανοιχτόχρωμος, με έντονο βλέμμα, μεγάλη μύτη και πλούσια μαλλιά.

Ολυμπιονίκες

«Το γεγονός ότι τα πρόσωπα των δύο ανδρών εμφανίζουν φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά με προφανείς μεταξύ τους διαφορές, αποτελούν προφανώς πορτρέτα συγκεκριμένων πιθανώς διάσημων αθλητών της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας. Η απεικόνιση δε, ενός μεγάλου στεφανιού με φύλλα άγριας ελιάς (;), κότινου, που αποτελούσε το κατεξοχήν βραβείο του νικητή στους Ολυμπιακούς Αγώνες, δεν αποκλείεται να μαρτυρά ότι έχουμε μια παράσταση που συνδέεται με Ολυμπιονίκες», λέει στα «ΝΕΑ» ο ανασκαφέας επί 37 χρόνια της αρχαίας Μεσσήνης και ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης, Πέτρος Θέμελης. Εκτιμά δε, ότι η ποιότητα της ψηφοθέτησης, οι τεχνικές λεπτομέρειες και η σύνθεση γενικά των μορφών και στις παραστάσεις και των δύο αιθουσών προδίδει το χέρι του ίδιου καλλιτέχνη και τη δράση τοπικού εργαστηρίου.

Ο κλασικός αρχαιολόγος που από ένα βάλτο ανέδειξε τη μεγαλύτερη και καλύτερα σωζόμενη ελληνιστική πόλη στον ελλαδικό χώρο ξεκίνησε πέρυσι την απομάκρυνση των τεράστιων επιχώσεων που είχαν συσσωρευθεί σταδιακά στο εσωτερικό των αιθουσών στη διάρκεια του χριστιανικού Μεσαίωνα, μετά την εγκατάλειψη του οικοδομικού συγκροτήματος στα τέλη του 4ου αιώνα μ.Χ. και την κατάρρευση των καμαροσκέπαστων οροφών τους ενδεχομένως λόγου του ισχυρότατου βεβαιωμένου σεισμού του έτους 365 μ.Χ. Εντόπισε τα ψηφιδωτά, αλλά χρειάστηκε να τα καλύψει καθώς πλησίαζε ο χειμώνας. Στην τρέχουσα ανασκαφική περίοδο επέστρεψε για να τα μελετήσει και να διαπιστώσει τη σχέση τους με το «μυστηριώδες» κτίριο το οποίο κοσμούσαν

«Πρόκειται για ένα μεγάλο και πρωτότυπο αρχιτεκτονικά οικοδομικό συγκρότημα, το οποίο χαρακτηρίζεται για την πολυπλοκότητα και την ποικιλομορφία των χώρων του, καθώς περιλαμβάνει λουτρά και μεγάλες ή μικρότερες διαδοχικές αίθουσες – η μεγαλύτερη διαστάσεων 11,60 Χ 8,50 μ.- προσανατολισμένες σε ένα εντυπωσιακό αίθριο. Το κεντρικό ευρύ τμήμα του αίθριου φέρει περίτεχνο δάπεδο (opus spicatum), περιβαλλόταν από ιωνική κιονοστοιχία και διέθετε κόγχες που κοσμούνταν με ψηφιδωτά που απέδιδαν γεωμετρικά μοτίβα», εξηγεί ο κ. Θέμελης.

Μυστικές τελετές

Ποιος ήταν ο ρόλος του συγκεκριμένου ιδιόρρυθμου κτιρίου με τις πέντε αίθουσες, που σώζουν μάλιστα τους τοίχους τους σε ύψος έως και 4.5 μ. και οι οποίες είναι προσαρτημένες σε υπόγεια στοά, σχήματος Π, που καλύπτει έκταση 1.600 τ.μ. περίπου; «Τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά σε συνδυασμό με την υψηλή καλλιτεχνική αξία των ψηφιδωτών και του περίτεχνου opus spicatum του μνημειακού αύλειου χώρου δεν αφήνουν αμφιβολίες για τη μοναδικότητα του φιλόδοξου αυτού και υψηλού κόστους έργου, τη σημασία του για τη μεσσηνιακή πρωτεύουσα, τις ισχυρές πολιτικά και οικονομικά οικογένειες των αριστοκρατών της γης αλλά και του συνόλου των κατοίκων που μετείχαν στoυς εορτασμούς, τις τελετουργίες, τις μυστικές τελετές και τα καθαρτήρια λουτρά, που προσφέρονταν στις υπόγειες στοές και στις αίθουσές του», απαντά ο ανασκαφέας.

Συνδέει δε, το οικοδόμημα με τη μυστηριακή λατρεία της Ισιδας, στο πλευρό του ιερού της οποίας βρίσκεται. Οι υποψήφιοι μύστες των μυστηρίων της Ισιδας και του Οσιρι, μετά τη βάπτισή τους στα νερά του Νείλου (τον Νείλο συμβόλιζαν τα νερά όλων των ιερών της Ισιδας) οδηγούνταν σε σκοτεινές δαιδαλώδεις υπόγειες αίθουσες που συμβόλιζαν τα δώματα του Αδη, όπως οι τεράστιες υπόγειες σκοτεινές αίθουσες που έρχονται σταδιακά στο φως με τις ανασκαφές στο κολοσσιαίο ιερό της Ισιδας στην αρχαία Μεσσήνη. Σε συνέχεια οι υποψήφιοι μύστες με οδηγό τον ιερέα έφταναν σε ένα φωτεινό δωμάτιο που συμβόλιζε την «κατοικία των ευδαιμόνων».

«Η λατρεία της μεγάλης θεάς της Αιγύπτου, αδελφής και συζύγου του Οσιρι και μητέρας του Ωρου, είχε υιοθετηθεί και μεταφερθεί σταδιακά στην Ελλάδα από δραστήριους και υποψιασμένους εμπόρους και ναυτικούς της Εύβοιας αλλά και της Μεσσηνίας, οι οποίοι είχαν συναλλαγές με την Αλεξάνδρεια των Πτολεμαίων ως τα χρόνια της βασίλισσας Κλεοπάτρας συμμάχου των Μεσσήνιων στη μάχη του Ακτίου το 31 π.Χ., αλλά και σε όλη τη διάρκεια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Βασική διδασκαλία στη λατρεία και τα μυστήρια του Οσιρι, που ταυτιζόταν με τον Διόνυσο, και της Ισιδας που συνδεόταν με τη Δήμητρα και την Αφροδίτη, ήταν η πίστη στον θάνατο, την ανάσταση και τον απόλυτο έλεγχο της μοίρας και της ψυχής των ανθρώπων. Και το κεντρικό θέμα της παράστασης με τον πάνθηρα πέρα από σπάνιο και συμβολικό έχει προφανή σχέση με τον Διόνυσο και τον Οσιρι», εξηγεί ο Πέτρος Θέμελης.

Έντυπη έκδοση «ΤΑ ΝΕΑ»