ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΕΜΦΥΛΙΟΣ: ΤΟ ΣΠΑΣΙΜΟ ΤΗΣ ΣΙΩΠΗΣ

Στο δεύτερο μέρος του οδοιπορικού στο Γράμμο, με επίκεντρο το χωριό

της Αετομηλίτσας που βρέθηκε στην πυρήνα της σύρραξης, εξετάζουμε τις προσπάθειες μιας ομάδας νέων ανθρώπων να διαχειριστούν αυτή τη δύσκολη μνήμη και να σώσουν το χωριό τους από την ερημοποίηση.

eΤο φάντασμα του Ελληνικού Εμφυλίου πολέμου (1946-’49) παραμένει “πανταχού παρόν, χωρίς να φαίνεται πουθενά” -όπως το είχε θέσει ο ιστορικός Γιώργος Μαργαρίτης– ακόμα και σχεδόν 80 χρόνια μετά τη λήξη του. Παραμένει, χλωμό, αποστεωμένο και αρρωστημένο, να ουρλιάζει μέσα από τα σίδερα των προτομών, εδώ και τώρα, μισόν αιώνα μετά την επίσημη άρση (το 1974) της εφιαλτικής 25ετούς σιγής ασυρμάτου για οτιδήποτε είχε να κάνει με αυτόν.

Η σιγή της περιόδου 1949-’74 επεβλήθη από τους νικητές του Εμφυλίου, όμως στην πράξη δεν καταργήθηκε ούτε μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, ούτε καν -όπως αποδείχθηκε στην πράξη- το 1989 που το ελληνικό κράτος θεσμικά κήρυξε τη λήξη των συνεπειών του εμφυλίου πολέμου (Ν. 1863/ΦΕΚ 204. Α΄/18-9-1989). 

Οι συνέπειες τέτοιου είδους δεν διαγράφονται με Νόμους από τη μνήμη των ανθρώπων που τις υπέστησαν. Το ελληνικό κράτος θεσμικά έληξε τον Εμφύλιο, χωρίς όμως να καταβάλει καμία προσπάθεια να τον εξηγήσει. Δεν άνοιξε ποτέ, με εξαίρεση την κοινότητα των ιστορικών, μια δημόσια συζήτηση για το τι έγινε τότε. Κι έτσι, η θεσμική σιωπή για τον Εμφύλιο συνεχίζεται.

 Σήμερα, μπορεί κανείς να βρει το φάντασμά του στη μαρμάρινη πλάκα κάτω από τη βλοσυρή προτομή ενός παλιού δασκάλου σ’ ένα απ’ τα χωριά του Γράμμου, η οποία γράφει “σφαγιασθείς υπό των κομμουνιστοσυμμοριτών εις Γράμμον 1947”. Η λέξη “κομμουνιστοσυμμοριτών” σβήστηκε με ένα σκαρπέλο κάποια στιγμή μέσα στην τελευταία δεκαετία.

Η διαίσθηση του φαντάσματος που πλανιέται, επίσης, είναι πανταχού παρούσα και στην πρωτεύουσα – για παράδειγμα στο μνημείο για το Μπλόκο της Καλογρέζας (15 Μαρτίου 1944). Εκεί, την τελευταία πενταετία, η ταμπέλα που τοποθέτησε η Πανελλήνια Ένωση Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης Ν. Ιωνίας εις μνήμην των εκτελεσμένων αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης βανδαλίστηκε με σπρέι και τη λέξη “Αδελφοκτόνοι”, έπειτα κατέβηκε, μετά αντικαταστάθηκε με καινούρια, και τώρα ό,τι έχει απομείνει είναι δύο κολόνες κομμένες από τη ρίζα με σιδηροπρίονο.

Το φάντασμα, επίσης, πρέπει να εμφανίστηκε ολοζώντανο -κάποια στιγμή στις αρχές του 2017- εμπρός στα μάτια ενός πολιτικού πρόσφυγα στο χωριό Καστάνιανη, τη στιγμή που πληροφορήθηκε πως τόσην ώρα που μου εξιστορούσε το εμφυλιακό του βίωμα βρισκόταν εμπρός σε έναν δημοσιογράφο από την Αθήνα, έστω και εργαζόμενου σε ένα δημοκρατικό έντυπο. Χαιρέτισε βιαστικά, τότε, λέγοντας με ταραχή “ό,τι είπαμε, νερό κι αλάτι”, και απομακρύνθηκε στην ανηφόρα για το σπίτι του.

Υπάρχει, όμως, και μια δεύτερη παράμετρος:“Βλέπουμε πόσο δύσκολο είναι να διαχειριστούν οι τοπικές κοινότητες αυτή τη δύσκολη μνήμη”, προσθέτει ο ιστορικός Μενέλαος Χαραλαμπίδης, “γι’ αυτό όσοι βίωσαν τα γεγονότα επέλεξαν τη λήθη, είτε από τη μία πλευρά είτε από την άλλη – λήθη που θα τους βοηθούσε να επανέλθουν σε ένα καθεστώς ειρήνευσης και να ανασυγκροτήσουν την κατεστραμμένη τους ζωή μετά τον πόλεμο”.

ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ

Όμως σήμερα αυτή η ανάγκη ανασυγκρότησης δεν υφίσταται. Η ανασυγκρότηση ήρθε, πέρασε, κι ακόμα η ελληνική κοινωνία δεν έχει καταφέρει -δημοκρατική και ‘εξευρωπαϊσμένη’, πια- να δει κατάματα το δύσκολό της παρελθόν. Μεγάλα τμήματα της κοινωνίας μοιάζουν να πετούν με την ελαφρότητα ενός φτερού στον άνεμο, όταν μιλούν για τον Εμφύλιο Πόλεμο.

Στην Αετομηλίτσα παρακολουθήσαμε την προσπάθεια μιας ομάδας νέων ανθρώπων, με πρωτοβουλία του τοπικού ερευνητή Θοδωρή Μπουγάτσια, να κατανοήσουν όσα έγιναν κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου αναζητώντας σε αξιόπιστες πηγές τα αίτιά της και τις συνθήκες από τις οποίες προέκυψε, αλλά και μέσα από τη χρήση κάθε δυνατής πηγής, όπως των προφορικών μαρτυριών των προγόνων τους. Είτε εκείνων που βίωσαν τον Εμφύλιο, είτε εκείνων που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στη σκληρή μετεμφυλιακή Ελλάδα.

Κι έτσι, σε συνδυασμό με μια ήπια μορφή αγροτουριστικής ανάπτυξης, να σώσουν το χωριό τους από την ερημοποίηση που απειλεί όλη την ορεινή Ήπειρο. Ερημοποίηση που ξεκίνησε από τον ίδιο τον Εμφύλιο, κορυφώθηκε στις δεκαετίες της αστυφιλίας και τώρα δέχεται τη χαριστική βολή από την νεοελληνική πραγματικότητα, που αφήνει με τους δικούς της πιο επιδέξιους τρόπους καμένη γη στο ισοπεδωτικό διάβα της.

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ ΜΕ ΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΤΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ