Οι "ταφόπλακες που μιλάνε" στα γερμανικά νησιά Amrum και Föhr

 

 

Περίπου 60 χιλιόμετρα βόρεια του μικρού Αρχιπελάγους της Χέλγκολαντ (Ελιγολάνδη εξελληνισμένα) στην Βόρεια Θάλασσα, στα ανοιχτά της δυτικής ακτής της Γερμανίας, βρίσκονται τα νησιά Amrun και Föhr, που ανήκουν στα νησιά της Βόρειας Φριζικής. Αυτά τα νησιά φιλοξενούν μια συναρπαστική παράδοση γνωστή ως "Sprechende Grabsteine" ή "οι ταφόπλακες που μιλάνε". Σε αντίθεση με τις συνηθισμένες, αυτές οι ταφόπλακες, που είναι διάσπαρτες στα νεκροταφεία στα νησιά, φέρουν επιγραφές που παρέχουν πληροφορίες για τη ζωή και τις ιστορίες των νεκρών. Κάθε ταφόπλακα κοσμείται με μια σκαλιστή εικόνα ή σκηνή που αντιπροσωπεύει το επάγγελμα, τα επιτεύγματα ή σημαντικά γεγονότα της ζωής του νεκρού.

 

 

 

Η προέλευση αυτής της παράδοσης χρονολογείται από τον 17ο αιώνα όταν το Amrun και το Föhr αναδείχθηκαν ως σημαντικά κέντρα φαλαινοθηρίας. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ολλανδικά και αγγλικά φαλαινοθηρικά πλοία που έπλεαν στην Αρκτική έκαναν στάσεις στα δύο νησιά για να στρατολογήσουν ντόπιους. Πολλοί νέοι, μερικοί ακόμη και 12 χρονών, συμμετείχαν σε αυτές τις αποστολές και, έχοντας μεγαλώσει περιτριγυρισμένοι από νερό, επέδειξαν εξαιρετικές ναυτικές δεξιότητες. Κάποιοι μάλιστα ανέβηκαν στις τάξεις των πληρωμάτων.

Όταν επέστρεφαν στο σπίτι, αυτοί οι ατρόμητοι ναυτικοί είχαν πολλές ιστορίες να μοιραστούν, τις οποίες, όταν εκείνοι πέθαιναν, τις χάρασσαν στους τάφους τους. Μια τέτοια ταφόπλακα μπορούσε να περιλαμβάνει λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με την προέλευση του νεκρού, τις ημερομηνίες γέννησης και θανάτου, τον γάμο και τον αριθμό των παιδιών του. Ορισμένες δέ ιστορίες ήταν τόσο εκτενείς, που χρησιμοποιήθηκε και η πίσω πλευρά της για να τις χωρέσει.

 

Για την κατασκευή τους χρησιμοποιήθηκε ψαμμίτης, ο οποίος προερχόταν από τους μακρινούς λόφους της βόρειας Βεστφαλίας ή της Κάτω Σαξονίας, και ήταν στολισμένος με περίπλοκα σκαλίσματα από μπρίκια, βάρκες με κωπηλάτες και μονοκάταρτα καΐκια. Αρχικά, προσελήφθησαν Ολλανδοί ξυλογλύπτες από την ηπειρωτική χώρα και ήταν υπεύθυνοι για τη δημιουργία αυτών των μοναδικών μνημείων. Ωστόσο, όσο περνούσε ο καιρός, ντόπιοι ξυλουργοί πλοίων και κάτοικοι ανέπτυξαν τις απαραίτητες δεξιότητες στην λιθοδομή, αναλαμβάνοντας τελικά τη διαδικασία της χάραξης.

Κάποτε, οι πιο μεγαλειώδεις ταφόπλακες τοποθετήθηκαν στους τάφους εκείνων που είχαν συμμετάσχει στις επικερδείς αποστολές φαλαινοθηρίας στη Γροιλανδία. Άλλες κομψά σκαλισμένες ταφόπλακες σημάδευαν εκεί που κείτονταν άνθρωποι από την ανώτερη τάξη και τις ευημερούσες οικογένειες. Αυτά τα μνημεία, ωστόσο, ήταν αποκλειστικά για τους πλούσιους, δεδομένου του σημαντικού κόστους τους. Για παράδειγμα, κάθε γράμμα κόστιζε περίπου 3 χρυσά μάρκα, ένα σημαντικό κόστος αν σκεφτεί κανείς ότι ένας μέσος άνθρωπος κέρδιζε περίπου 10 χρυσά μάρκα ετησίως, ενώ, κατά τη διάρκεια μιας επιτυχημένης περιόδου φαλαινοθηρίας, ο καπετάνιος ενός πλοίου μπορούσε να συγκεντρώσει περίπου 900 μάρκα.

 

Κατά συνέπεια, οι τάφοι των λιγότερο εύπορων ατόμων χαρακτηρίζονταν συχνά από πιο απλά μνημεία, όπως μια κόκκινη πλάκα από ψαμμίτη που έφερε μόνο τις βασικές λεπτομέρειες της γέννησης και του θανάτου ή έναν σεμνό ξύλινο σταυρό. Αυτή η έντονη αντίθεση αντανακλούσε τις κοινωνικοοικονομικές ανισότητες της εποχής.

Συχνά, οι ταφόπλακες στα Amrum και Föhr παρουσιάζουν περίπλοκες απεικονίσεις διαφόρων πλοίων, τόσο απλών καϊκιών όσο και φαλαινοθηρικών αλλά και οπλισμένων φορτηγών πλοίων ("Handelsfregatten"), τα οποία συμβόλιζαν το μεταφορικό ταξίδι της ζωής. Όταν τα πλοία απεικονίζονταν αγκυροβολημένα σε ένα λιμάνι, συμβόλιζαν το τέλος του ταξιδιού της ζωής. Αξιοσημείωτα παραδείγματα εξατομικευμένων γλυπτών περιλαμβάνουν έναν ολλανδικό ανεμόμυλο στην ταφόπλακα ενός ναυτικό που έγινε μυλωνάς, του Erk Knudten, και ενός άνδρα με κυριακάτικο κοστούμι στην πλάκα του ιεροεξουσιαστή της εκκλησίας, Hark Knudten.

 

Ο συμβολισμός επεκτείνεται σε φυτικά μοτίβα στις ταφόπλακες, όπου τα λουλούδια πιστεύεται ότι αντιπροσωπεύουν μια πλήρη και ολοκληρωμένη ζωή. Ωστόσο, τα σπασμένα κοτσάνια δηλώνουν νεκρούς συγγενείς που πέθαναν νωρίτερα. Αυτές οι καλλιτεχνικές και συμβολικές αναπαραστάσεις στις ταφόπλακες παρείχαν μια οπτική αφήγηση της ζωής και των εμπειριών του νεκρού.

Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, οι οικονομικές δυσκολίες έπληξαν τους νησιώτες, κάτι που οδήγησε σε μείωση αυτών των ταφόπλακων και, μέχρι τις αρχές του 1800, δημιουργούνταν όλο και λιγότερες. Η παρακμή επιταχύνθηκε περαιτέρω με τον απόηχο του Δεύτερου Πολέμου του Σλέσβιχ το 1864. Το Amrum πέρασε μια περίοδο συλλογικής διακυβέρνησης από την Πρωσία και την Αυστρία πριν γίνει μέρος του Βασιλείου της Πρωσίας μετά τη νίκη της επί της Αυστρίας το 1866. Το 1871, η Πρωσία αφομοιώθηκε στην πρόσφατα ενοποιημένη Γερμανική Αυτοκρατορία.

 

Το μεταβαλλόμενο πολιτικό τοπίο, σε συνδυασμό με τις εξελισσόμενες αισθητικές προτιμήσεις, είχαν διαρκή αντίκτυπο στη μοίρα των ταφόπλακων. Οι ηγεμόνες της περιόδου των Γουλιέλμων, που ανέλαβαν την εξουσία στα τέλη του 19ου αιώνα, έδειχναν περιφρόνηση για την αταξία του παλιού νεκροταφείου στο Nebel του νησιού Amrum. Στην προσπάθειά τους να επιβάλουν την τάξη, αντικατέστησαν τα ελικοειδή μονοπάτια με ίσιους περιπάτους και ενσωμάτωσαν μερικές ταφόπλακες στους τοίχους του νεκροταφείου. Δυστυχώς, η έκθεση στα στοιχεία οδήγησε στη φθορά τους, καθιστώντας μερικές από αυτές δυσανάγνωστες με την πάροδο του χρόνου. Αυτό σήμανε το τέλος μιας εποχής για την παράδοση των "Sprechende Grabsteine", αφήνοντας πίσω μια μοναδική αλλά ξεθωριασμένη μαρτυρία για την πλούσια ναυτική ιστορία και την πολιτιστική κληρονομιά των νησιωτών.

Οι επισκέπτες στο Amrum μπορούν να δουν αυτές τις ταφόπλακες στο κοιμητήριο της εκκλησίας St. Clemens στο χωριό Nebel. Στο Föhr, οι "ταφόπλακες που μιλάνε" βρίσκονται στα νεκροταφεία της εκκλησίας St. Laurentii στο Süderende, της εκκλησίας St. Johannes στο Nieblum και της εκκλησίας St. Nikolai στο Boldixum.