Κι αν σε κακοποιεί λιγάκι τι πειράζει;

Βίβιαν Στεργίου 

Γεννήθηκα τη δεκαετία του ’90, που μοιάζει ήδη πολύ παλιά. Η κακοποίηση ήταν οκέι. Θέλω να πω,

δεν λεγόταν καν έτσι, λεγόταν «ο τάδε έχει νεύρα». Η κακομεταχείριση έδινε κι έπαιρνε, έθιζε τα μικρά –εμάς– στις συνθήκες που θα μας φαίνονταν αποδεκτές ή άσχημες, αλλά κάπως οικείες σε μελλοντικά εργασιακά, φιλικά και οικογενειακά περιβάλλοντα. Η λογική ήταν πως «έτσι είναι οι σχέσεις». Μια λογική χωρίς λογική που με την όντως ενηλικίωση (όχι των δεκαοκτώ) σπάει: εγώ θα αποφασίσω πώς είναι οι σχέσεις που θέλω να έχω

Μία διαφημιστική καμπάνια ιδιωτικής εταιρείας για την κακοποίηση και μία άλλη άλλης εταιρείας για το «όχι» στις σχέσεις ή κάτι τέτοιο κάνουν το θέμα μπανάλ, ως όφειλαν. Σε αντίθεση με μερικές ιατρικοποιημένες καμπάνιες για την ενδοοικογενειακή βία, τα αδέσποτα ή την ψωρίαση, που τα κάνουν να φαίνονται σαν κάτι εξτρίμ, η μαζική αναπαραγωγή των λέξεων και των συνθηκών της κακοποίησης/κακομεταχείρισης την κάνουν κάτι κοινότοπο (τι ποιο κοινότοπο/μαζικό/χιλιοφαγωμένο από «κόντεντ» σε διαφημιστικό;). 

Αυτή η ασύλληπτη μαζικότητα του μηνύματος μίας καμπάνιας, οι κοινοτοπίες του, η εγγενής, γλυκερή ελαφρότητα, ο συναισθηματισμός (στο κάτω κάτω ο κόσμος δεν πρέπει να θλίβεται υπερβολικά, αλλά να αισθανθεί πως η εταιρεία τού χτυπάει φιλικά την πλάτη και να νιώσει αισθήματα συμπάθειας που θα του χρειαστούν στον επόμενο λογαριασμό), αυτή η φτιαχτή απλότητα μίας πολύ περίπλοκης κατάστασης, με έντονα συναισθήματα, πόνο και απογοητεύσεις, είναι κάπως χρήσιμα πράγματα. Γιατί η κακομεταχείριση ή η κακοποίηση δεν είναι κάτι ακραίο. Οντως, έτσι είναι οι σχέσεις, και μερικές φορές τσούζουν. 

Λέξεις που πια τις λέμε νύχτα μέρα αποδίδουν την κακότητα και τον χειρισμό, αλλά και την ευπλαστότητα των σχέσεων, τη διαδικασία μέσα από την οποία με συστηματική παραπλάνηση/υποτίμηση, πλήγματα και μείωση της αυτοπεποίθησής σου γίνεσαι κάτι άλλο απ’ αυτό που ήσουν. Χάνεις στηρίγματα. Ανήμπορος/η κι αδύναμος/η βουλιάζεις στην «ασφάλεια» της κακομεταχείρισης – στη δουλειά, στο σπίτι, στις φιλικές σχέσεις απ’ όπου παύεις να απαιτείς το οτιδήποτε, απλώς τις σέρνεις. 

Η υπερβολικά συχνή χρήση τους δεν νομίζω πως τις αποδυναμώνει αυτές τις λέξεις, αλλά πως πλήττει μια φαντασίωση: η κακομεταχείριση/κακοποίηση είναι εξαιρετικές καταστάσεις και όποιος είναι «θύμα» έχει να διηγηθεί μια φοβερή ιστορία, πρέπει να έχει μώλωπες και να ’χει πιάσει πάτο. Αν η ιστορία δεν είναι πρωτάκουστη και απολύτως σκληρή, δεν είναι, τάχα, και πολύ κακοποίηση. 

Φανταζόμαστε την κακοποίηση σαν επεισόδιο της δέκατης εντολής, σαν θριλεράκι, σαν μια σαφή περίπτωση όπου λες: «Ε, όχι, δεν πάει άλλο». Ομως η κακομεταχείριση, η απαίσια τραυματική συμπεριφορά, ξεδιπλώνεται, εξελίσσεται, δημιουργεί ένα πέπλο, έναν ιστό, έχει κορυφώσεις και ησυχία, ξέφωτα και τρομακτικές στιγμές. Είναι στο ενδιάμεσο, στο αμφίρροπο, ώσπου δεν είναι. Και φυσικά έχει διαβαθμίσεις. Ολ’ αυτά είναι απείρως περίπλοκες καταστάσεις. Καθόλου τυχαία, το υλικό της καλής λογοτεχνίας – οι σκιές, τα μεταίχμια, αυτά δίνουν αριστουργήματα. Υποθέτω, επίσης, πως γυρίζουν διαρκώς στ’ αυτιά των «ψ» που αναδεύουν τα βρωμόνερα του κάθε σπιτιού από πρώτο χέρι. 

Αναρωτιέμαι, όμως, στη χώρα που είχε τόσες δολοφονημένες, χτυπημένες, βιασμένες τα τελευταία χρόνια, γιατί η ενημέρωση για την κακοποίηση να είναι θέμα εταιρικής κοινωνικής ευθύνης (καλή, ίσως, ιδέα που συνήθως εξαντλείται στις διαφημίσεις) κι όχι (και) δημόσιο ζήτημα; Νύχτα μέρα θα έπρεπε όλοι, γυναίκες και άντρες, γκέι και στρέιτ, να βομβαρδίζονται με τις σχετικές πληροφορίες, χωρίς να παρουσιάζονται οι ανθρώπινες σχέσεις σαν ζήτημα ιατρικό ή σαν κάτι τόσο σπανίως φριχτό, ώστε να πεις «μα πώς μου έτυχε εμένα;». 

Ισως να πάρουμε στα σοβαρά αυτό το «γιατί δεν έφυγε;» που ακούγεται όποτε βρίσκουν μια δολοφονημένη. Γιατί δεν έφυγε; Μήπως επειδή είχε μπει σ’ έναν ιστό δεκαετιών; Μήπως επειδή δεν μπορούσε καν να φανταστεί τη ζωή της αλλιώς; Ναι, γιατί δεν έφυγε κι εμείς τι κάνουμε γι’ αυτό; Πώς στηρίζουμε αυτές/αυτούς που ακόμη μπορούν να φύγουν;