Ανακαλύφθηκε χαμένο χειρόγραφο μιας πριγκίπισσας που έγινε πρόσφυγας, πριν από 1.000 χρόνια – Μυστήριο το πώς βρέθηκε σε ελληνικό λεξικό

Κομμάτια από ένα χαμένο χειρόγραφο, ηλικίας σχεδόν 1.000

ετών, το οποίο μπορεί να ανήκε σε μια πριγκίπισσα που διέφυγε από την Αγγλία μετά την κατάκτηση της χώρας από τους Νορμανδούς τον 11ο αιώνα, ανακαλύφθηκαν ύστερα από αιώνες.

Ο ερευνητής Thijs Porck ταυτοποίησε 21 κομμάτια του χειρογράφου, τα οποία βρέθηκαν σε ένα αρχείο στην πόλη Alkmaar της Ολλανδίας, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Anglo-Saxon England. Στη μελέτη, ο Porck, ο οποίος εργάζεται στο Πανεπιστήμιο του Leiden, περιγράφει τα ευρήματα, ενώ αναλύει την προέλευσή τους, όπως και το κείμενο που περιέχεται σε αυτά.

 Το ενδιαφέρον είναι ότι τα κομμάτια είναι από περγαμηνή και βρέθηκαν μέσα στις βιβλιοδεσίες ενός τετράτομου ελληνικού λεξικού. Είχαν χρησιμοποιηθεί για την ενίσχυση του δεσίματος του  επιστημονικού έργου, το οποίο είχε δεθεί σε ολλανδικό εργαστήριο, γύρω στο 1600 μ.Χ., όπως έδειξε η έρευνα του Porck. Κατά τον 16ο και 17ο αιώνα, οι βιβλιοδέτες χρησιμοποιούσαν μερικές φορές περγαμηνή για να ενισχύσουν τα δεσίματα των βιβλίων. Επειδή το υλικό αυτό ήταν ακριβό, οι άνθρωποι συχνά επέλεγαν να κόβουν παλιά χειρόγραφα από την προγενέστερη μεσαιωνική περίοδο. Τα χειρόγραφα που επιλέχθηκαν για αυτή τη χρήση ήταν συχνά εκείνα που είχαν χάσει την αξία τους – για παράδειγμα, εκείνα που συνδέονταν με τον καθολικισμό ή ήταν γραμμένα σε μια γλώσσα που δεν μπορούσε πλέον να διαβαστεί.

Η ανακάλυψη των κομματιών ήταν σε μεγάλο βαθμό “τυχαία”, δήλωσε στο Newsweek ο Porck, αναπληρωτής καθηγητής μεσαιωνικής αγγλικής γλώσσας. Το προσωπικό του Περιφερειακού Αρχείου Alkmaar του είχε στείλει εικόνες των κομματιών, τα οποία είχαν αποκαλύψει κατά τη διάρκεια μιας έρευνας για τις βιβλιοδεσίες της πρώιμης νεότερης εποχής στη συλλογή τους που περιλαμβάνει μεσαιωνική περγαμηνή.

“Πήγα στο αρχείο την επόμενη μέρα και χάρηκα πολύ όταν είδα ότι δεν ήταν μόνο ένα κομμάτι αλλά 21 κομμάτια. Αυτή ήταν η αρχή ενός συναρπαστικού ερευνητικού ταξιδιού που χρειάστηκε περισσότερο από ενάμιση χρόνο για να ολοκληρωθεί”, δήλωσε ο Porck.

Τα παλαιά Αγγλικά

Τα θραύσματα που βρέθηκαν στο αρχείο του Άλκμααρ προέρχονται από ένα χειρόγραφο στη λατινική γλώσσα που περιέχει πρόσθετες σημειώσεις, γραμμένες στα παλαιά αγγλικά. Αυτές οι σημειώσεις – γνωστές ως “glosses”- συναντώνται συχνά σε μεσαιωνικά κείμενα, που παρεμβάλλονται ανάμεσα στις γραμμές ή στα περιθώρια του πρωτογενούς κειμένου, κυρίως για να εξηγήσουν ξένες ή δύσκολες λέξεις.

Τα παλαιά αγγλικά ή αγγλοσαξονικά είναι μια δυτικογερμανική γλώσσα που μιλιόταν στη Βρετανία μεταξύ περίπου του 500 και του 1100 μ.Χ. Η παλαιότερη καταγεγραμμένη μορφή της αγγλικής γλώσσας, μοιάζει πολύ με τα γερμανικά, τα φριζικά και τα ολλανδικά.

 

Στα αποσπάσματα του χειρόγραφου του Άλκμααρ -που προέρχονται από ένα Ψαλτήρι (τόμος που περιέχει το βιβλικό βιβλίο των Ψαλμών)- τα αρχαία αγγλικά γράφονται πάνω από κάθε λατινική λέξη, για να βοηθήσουν στην επεξήγηση του κειμένου. Αυτό πιθανώς είχε διδακτικό σκοπό: Κάθε αναγνώστης του Ψαλτηρίου θα μπορούσε να το χρησιμοποιήσει για να μάθει λατινικά. Ο Porck κατάφερε να χρονολογήσει τα 21 αποσπάσματα στα 1050-1075 με βάση τη γραφή τους.

“Το διαγραμμικό γλωσσάρι της αρχαίας αγγλικής γλώσσας το καθιστά ένα πολύ ενδιαφέρον εύρημα, επειδή είναι σχετικά σπάνιο να βρεθεί υλικό σε αυτή τη γλώσσα”, δήλωσε ο Porck. “Μπορούσα να ανακατασκευάσω μερικά φύλλα του Ψαλτηρίου – όταν ήταν ολοκληρωμένο, πρέπει να ήταν ένα όμορφο και πολυτελές βιβλίο. Αυτό που έκανε το εύρημα αυτό ακόμη πιο ενδιαφέρον ήταν το γεγονός ότι, με βάση τη γραφή, τη γλώσσα, το μέγεθος και το περιεχόμενο, τα κομμάτια που βρέθηκαν μπορούσαν να συνδεθούν με άλλα που βρέθηκαν σε όλη την Ευρώπη: στο Κέιμπριτζ της Αγγλίας, στο Χάαρλεμ της Ολλανδίας, στο Σοντερσχάουζεν της Γερμανίας και στο Ελμπλονγκ της Πολωνίας. Αυτά τα κομμάτια, διάσπαρτα σε όλη την Ευρώπη, αποτελούσαν κάποτε μέρος του ίδιου χειρόγραφου”.

Το μυστήριο με το χειρόγραφο

Ο Porck διαπίστωσε ότι πολλά από αυτά τα θραύσματα προέρχονταν από βιβλία που είχαν αγοραστεί και δεθεί στην ολλανδική πόλη Leiden γύρω στο 1600. Πώς όμως ένας Ολλανδός βιβλιοδέτης το έτος 1600 κατέληξε να έχει στην κατοχή του ένα χειρόγραφο του 11ου αιώνα από την Αγγλία;

Είναι γνωστό ότι γύρω στα μέσα του 16ου αιώνα, χειρόγραφα από την Αγγλία μεταφέρονταν σε μεγάλες ποσότητες στην ηπειρωτική Ευρώπη -όταν κατασχέθηκαν τα υπάρχοντα των αγγλικών μοναστηριών- για να επαναχρησιμοποιηθούν από βιβλιοδέτες και σαπωνοποιούς. Μια πιθανότητα είναι ότι το χειρόγραφο του 11ου αιώνα ήταν ένα από αυτά. Αλλά ο Porck προτείνει και μια άλλη ιδέα.
Η δεύτερη υπόθεση υποστηρίζει ότι το χειρόγραφο αντιπροσωπεύει ένα χαμένο από καιρό Ψαλτήρι που ανήκε σε μια Αγγλίδα πριγκίπισσα ονόματι Gunhild, η οποία διέφυγε από τη χώρα της στην Γηραιά Ήπειρο, μετά τη Νορμανδική κατάκτηση, η οποία ξεκίνησε το 1066. Η Gunhild ήταν αδελφή του ηττημένου Άγγλου βασιλιά Χάρολντ Γκόντγουινσον, ο οποίος σκοτώθηκε στη μάχη του Χέιστινγκς, την ίδια χρονιά.

Το Ψαλτήρι της Gunhild

Η Gunhild πέθανε στην Μπριζ του Βελγίου το 1087, με το Ψαλτήρι της και άλλα υπάρχοντά της να δωρίζονται στην καθολική εκκλησία του Αγίου Ντονά στην πόλη. Η τελευταία τεκμηριωμένη αναφορά του χειρογράφου στην εκκλησία έγινε το 1561, με ένα κείμενο εκείνης της χρονιάς να το περιγράφει ως το Ψαλτήρι της Gunhild, γραμμένο στα λατινικά, “αλλά με επεξηγήσεις στη σαξονική γλώσσα, τις οποίες κανείς εδώ δεν μπορεί να καταλάβει αρκετά”.

Έκτοτε, δεν υπάρχει κανένα ίχνος ή αναφορά του Ψαλτηρίου. Όμως ο Porck κατάφερε να προσδιορίσει ότι τα βιβλία της εκκλησίας κατασχέθηκαν από τους Καλβινιστές, οπαδούς μιας μεγάλης ομολογίας του προτεσταντισμού, το έτος 1580.

Οι Καλβινιστές ίδρυσαν μια δημόσια βιβλιοθήκη με τα βιβλία που θεωρούσαν χρήσιμα, αλλά όσα θεωρούνταν περιττά πουλήθηκαν. Ένα καθολικό Ψαλτήρι με ακατανόητα γλωσσίδια, όπως το αντίγραφο της Gunhild, πιθανότατα θα ανήκε στην τελευταία κατηγορία.

“Ίσως έτσι το Ψαλτήρι της Gunhild να κατέληξε στο εργαστήριο ενός βιβλιοδέτη του Leiden το 1600, και τα θραύσματα που ανακαλύφθηκαν τώρα στο Alkmaar μπορεί να ήταν μέρος του προσωπικού της αντιγράφου των Ψαλμών”, δήλωσε ο Porck.