ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη...

Δημήτρης Τριάντος
Μορφώθηκε μόνος του, παρακολουθώντας επιλεκτικά

μαθήματα, όπως μόνος του έμαθε αγγλικά και γαλλικά για να διαβάζει στο πρωτότυπο τα σπουδαία έργα της εποχής του και όχι μόνο. Ο πρώτος επαγγελματίας συγγραφέας αφού βιοποριζόταν αποκλειστικά από τα γραπτά του συνεργαζόμενος με εφημερίδες και περιοδικά ως συγγραφέας και μεταφραστής.
Όταν ξεκίνησε τη συνεργασία του με την εφημερίδα Άστυ, ο διευθυντής του προσέφερε για μισθό 150 δραχμές: «Πολλές είναι εκατόν πενήντα, με φτάνουνε εκατό».


Πήγε στα γραφεία της εφημερίδας « Ἀκρόπολις» για να παραδώσει ένα χριστουγεννιάτικο διήγημα. Ο Σταμάτης Σταματίου δεν τον αναγνώρισε και μάλιστα σχημάτισε την εντύπωση ότι ήταν κάποιος άπορος που πήγε να πάρει τις δέκα δραχμές για τα Χριστούγεννα, όπως όλοι οι φτωχοί της εποχής. Ακολουθεί ο χαρακτηριστικός διάλογος:
«-Κι᾿ αὐτὰ τί νὰ τὰ κάμω; Δὲν τὰ θέλετε; Καὶ μοῦ ἔδειχνε κάτι χαρτιά. Νόμισα πὼς ἦταν πιστοποιητικὰ ἀπορίας. –Κράτησέ τα, τοῦ εἶπα, ἐμᾶς δὲν μᾶς χρειάζονται.


Ἐσείστηκε, λυγίστηκε ὀλίγο, ἔκανε, σκυφτὸς νὰ φύγῃ, ξαναγύρισε. –Τότε ἀφοῦ δὲν σᾶς χρειάζονται αὐτά, ἐγὼ μὲ τί δικαίωμα θὰ πληρωθῶ;
–Δέν πειράζει, ἀρκούμεθα εἰς τὸν λόγον σας. Χριστούγεννα εἶναι τώρα.


–Ναί, ἀλλὰ ἂν δὲν πάρετε αὐτά, ἐγὼ δὲν μπορῶ νὰ πάρω χρήματα.
–Μά δὲν τὰ παίρνετε ἐσεῖς τὰ χρήματα, σᾶς τὰ δίνουμε ἐμεῖς!…
–Έ, τότε, πᾶρτε κι᾿ ἐσεῖς ἐτοῦτα ποὺ μοῦ τὰ ζητήσατε. Καὶ τὰ ἄφησε σιγὰ καὶ μαλακὰ ἀπάνω στὸ τραπέζι.


–Μά τί εἶναι, ἐπὶ τέλους αὐτά, τοῦ λέω, ποὺ πρέπει ἀπαραιτήτως νὰ τὰ πάρουμε; –Τό διήγημα τῶν Χριστουγέννων, ποὺ μοῦ ἐζητήσατε.
–Τό διήγημα τῶν Χριστουγέννων… καὶ ποιὸς εἶσθε σεῖς; –Ο Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης! –Ο ἴδιος; –Ο ἴδιος καὶ ὁλόκληρος!


Ἔπεσε τὸ ταβάνι καὶ μὲ πλάκωσε, ἡ πέννα ἔφυγε ἀπὸ τὰ χέρια μου, ὅλα ἐκεῖ μέσα, εἰκόνες, καρέκλες, βιβλία, ἐφημερίδες, σὰν νὰ στροβιλίσθηκαν γύρω μου καὶ ἔκανα ὥρα νὰ συνέλθω. Ὁ Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης!
Αὐτὸς ὁ πρίγκηψ τῶν Ἑλλήνων λογογράφων, ποὺ τὸν φανταζόμουνα ἀκτινοβολοῦντα, γελαστόν, ὡραῖον, καλοντυμένον, εὐτυχῆ, γεμάτον ἐγωϊσμόν, ἀέρα καὶ μεγαλοπρέπεια, αὐτός!… Αὐτὸς ὁ μαλακός, ὁ καλός, ὁ δειλός, ὁ φοβισμένος, καὶ τσαλακωμένος ἄνθρωπος, ποὺ στεκότανε μὲ συστολὴ μαθητοῦ ἐπιμελοῦς, ἐκεῖ ἐνώπιόν μου!… …
Τοῦ ἕσφιξα τὸ χέρι χωρὶς νὰ ἠμπορῶ οὔτε μιὰ λέξι νὰ προφέρω. Ἀπὸ τὴν ταραχή μου καὶ τὴ σαστιμάρα μου οὔτε τὸ φῶς δὲν ἄναψα. Αἰσθάνθηκα ἕνα τρεμουλιαστὸ χέρι νὰ σφίγγῃ τὸ δικό μου καὶ τὸν ἔχασα μέσα εἰς τὸ σκοτάδι… Ἔμεινε ὅμως πίσω μιὰ μοσχοβολιὰ κηριοῦ ποὺ λυώνει ἐμπρὸς στὶς ἅγιες εἰκόνες, κάτι ἀπὸ τοῦ καντηλιοῦ τὸ σβύσιμο, κάτι ἀπὸ θυμιατοῦ πέρασμα μακρυνό, μακρυνὸ πολύ…»
Οι τσέπες του πάντα τρύπιες : με το που έπαιρνε το μισθό του, πλήρωνε τα χρέη του στην ταβέρνα του Καχριμάνη, στου Ψυρρή (όπου έτρωγε 27 ολόκληρα χρόνια), πλήρωνε το νοίκι για το δωμάτιό του, έστελνε λεφτά στην οικογένειά του, μοίραζε στους φτωχούς, δεν κρατούσε τίποτε για τον εαυτό του, μέγας πότης, μανιώδης καπνιστής και πάντα εργένης «θ᾿ αφήσει στην ιστορία των γραμμάτων αυτή τη φιγούρα του άπλυτου, του κακοντυμένου, του λιγομίλητου επαρχιώτη"
" Ως γνωστόν ο Παπαδιαμάντης -ο πιο σοβαρός άνδρας που έζησε σε αυτό τον τόπο- παρουσίαζε όλα τα συμπτώματα του κομπλεξικού (ντροπαλός, δειλός μέχρι παρεξηγήσεως, άγευστος γυναικών, πένης και με εμφάνιση ζητιάνου - ούτε στην εφημερίδα που εργαζόταν δεν είχε το θάρρος να εισέλθει). Πώς να τον συγκρίνουμε με τα φοβερά ξεφτέρια της εποχής; Εντούτοις αυτός ο σκιαγμένος νησιώτης βρήκε μέσα του λίθους για να χτίσει από μόνος του, πεινώντας και διψώντας το ανερμάτιστο νεοελληνικό αίσθημα"
«Πνεύμα Θεού φυσούσε μέσα του και γεννούσε μυθιστορηματικές μορφές, σοφός, αλλά γυμνωμένος από κάθε αγκάθι σοφίας, μέγας στην αληθινή σημασία της λέξεως, κλασικός, όμοιος με τον Ντοστογιέφσκι"
« Ο Παπαδιαμάντης δεν εψεύστηκε ποτέ, δεν εμιμήθη ποτέ, δεν έπροσποιήθη ποτέ, δεν εκιβδηλοποίησε ποτέ. Έκοψε μόνον ολόχρυσα νομίσματα από το μεταλλείον της ψυχής του, της αγνής και αδιαφθόρου... Η ψυχή του είναι καθαυτό η ρωμέικη λαϊκή ψυχή»
η κάρα του " άγιου των ελληνικών γραμμάτων», «της κορυφής των κορυφών» κατά τον Καβάφη, που έφυγε σαν σήμερα από την ζωή το 1911, φυλάσσεται στον Ναό Γεννήσεως της Θεοτόκου Σκιάθου, ενώ ο τάφος του διατηρείται στο κοιμητήριο του νησιού

Φωτο 1. το δωμάτιο του στην Σκιάθο

φωτο 2. φωτογραφημένος από τον Παύλο Νιρβάνα στη Δεξαμενή της Αθήνας το 1906

φωτο 3. ζωγραφισμένος από τον Ν. Εγγονόπουλο

φωτο 4. η «Φόνισσα», η ιστορία της Φραγκογιαννούς δημοσιεύτηκε στο λογοτεχνικό περιοδικό "Παναθήναια" σε 17 συνέχειες από τον Ιανουάριο έως τον Ιούνιο του 1903 και έχει μεταφραστεί στ' αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ισπανικὰ, ιταλικά, βουλγαρικά, ρουμανικά, καταλανικά, δανέζικα κ.α.


Η πρόσφατη ταινία με την Καρυοφυλλιά Καραμπέτη στον πρωταγωνιστικό ρόλο (η διάδοχος της Κατίνας Παξινού) έχει κόψει πάνω από 250 χιλιάδες εισιτήρια μέσα σε τρεις εβδομάδες, 250 χιλιάδες κεράκια στην μνήμη του που δεν ευτύχησε να δει τυπωμένο σε βιβλίο κανένα έργο του.
Ὀδυσσέας Ἐλύτης: Ὅπου καὶ νὰ σᾶς βρίσκει τὸ κακό, ἀδελφοί, ὅπου καὶ νὰ θολώνει ὁ νοῦς σας μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμὸ καὶ Ἀλέξανδρο Παπαδιαμάντη»
έγραψε (σε νεοελληνική απόδοση) " κάποιοι άνθρωποι δεν άξιζαν παραπάνω, δεθήκαμε μαζί τους γιατί πιστεύαμε ότι εμείς αξίζαμε λιγότερο "