Πιερ Πάολο Παζολίνι

Ιταλός σκηνοθέτης, ηθοποιός, ποιητής, πεζογράφος, σεναριογράφος και δοκιμιογράφος, μία από τις

σημαντικότερες πνευματικές μορφές της σύγχρονης Ιταλίας.

Πολυσχιδής δημιουργός - σκηνοθέτης, ηθοποιός, ποιητής, πεζογράφος, σεναριογράφος και δοκιμιογράφος - ο Πιερ Πάολο Παζολίνι (Pier Paolo Pasolini) υπήρξε μία από τις σημαντικότερες πνευματικές μορφές της σύγχρονης Ιταλίας. Κατεξοχήν εκφραστής της αμφισβήτησης της εποχής του, προκαλούσε σκάνδαλο με κάθε του ταινία και συχνά τα έργα του απαγορεύτηκαν και κατασχέθηκαν.

Ο Πιερ Πάολο Παζολίνι γεννήθηκε στη Μπολόνια στις 5 Μαρτίου 1922, τη χρονιά που ανέβηκε ο Μουσολίνι στην εξουσία. Ο πατέρας του, Κάρλο Παζολίνι, ήταν κατώτερος αξιωματικός του πεζικού, γόνος παλιάς οικογένειας της Ραβένας, της οποίας κατασπατάλησε τη μικρή περιουσία και κατετάγη στο στρατό ως μοναδική λύση. Η μητέρα του, Σουζάνα Κολούσι, ήταν δασκάλα και καταγόταν από οικογένεια εύπορων αγροτών, από την Καζάρσα του Φρίουλι, ακριτική περιοχή της Ιταλίας στα σύνορα με τη σημερινή Σλοβενία.

Οι σπουδές, η εργασία ως καθηγητής και η κατηγορία για αποπλάνηση ανηλίκου

Ο Πιερ Πάολο σπούδασε ιστορία της τέχνης και φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια και μετά την αποφοίτησή του εργάστηκε ως καθηγητής στο γυμνάσιο του Βαλβασόνε, ενός μικρού χωριού κοντά στην Καζάρσα. Εκεί μελέτησε τον Μαρξ, τον Φρόιντ και τον Γκράμσι και προσχώρησε στο Κομμουνιστικό Κόμμα, ενώ διαμόρφωσε και τις προσωπικές του επιλογές, μεταξύ των οποίων και η ομοφυλοφιλία. Παράλληλα άρχισε να γράφει ποιήματα στην τοπική διάλεκτο του Φρίουλι, τα οποία συγκέντρωσε σ’ ένα τόμο που εξέδωσε το 1954 με τον τίτλο «La Meglio Giuventù» («Η καλύτερη νιότη»).

To 1949 κατηγορήθηκε για αποπλάνηση ανηλίκου και αποπέμφθηκε από το σχολείο και από το κομμουνιστικό κόμμα. Εγκαταστάθηκε με τη μητέρα του στη Ρώμη, όπου ξεκίνησε μια νέα ζωή στους φρενήρεις ρυθμούς της μεγαλούπολης. Στην ιταλική πρωτεύουσα ήρθε σε επαφή με την περιθωριακή νεολαία των συνοικιών της, η οποία αποτέλεσε το υλικό για τα δύο πρώτα μυθιστορήματά του «Τα παιδιά της ζωής («I ragazzi di vita», 1955) και «Μια βίαιη ζωή» («Una vita violenta», 1959).

Η ενασχόληση με τον κινηματογράφο: τα σενάρια και οι ταινίες

Την εποχή εκείνη άρχισε ν’ ασχολείται και με τον κινηματογράφο, στην αρχή ως σεναριογράφος σε ταινίες των Μάουρο Μπολονίνι, Φεντερίκο Φελίνι, Φραντσέσκο Ρόζι και του Μπερνάρντο Μπερτολούτσι). Η πρώτη σκηνοθετική του δουλειά ήταν η ταινία «Ακατόνε» («Accattone», 1961), μεταφορά του μυθιστορήματός του «Μια βίαιη ζωή» και ακολούθησε η ταινία «Μάμα Ρόμα» («Mamma Roma», 1962) με θέμα και αυτή το λούμπεν προλεταριάτο της Ρώμης.

Στο κινηματογραφικό του έργο ξεχωριστή θέση έχουν οι ταινίες «Τα κατά Ματθαίον Πάθη» («II vangelo secondo Matteo», 1964, ειδικό βραβείο του Φεστιβάλ της Βενετίας), στην οποία αποκαθιστά την απλότητα και την αυθεντικότητα του ευαγγελικού μηνύματος, «Οιδίπους Τύραννος» («Edipo Re», 1967) και «Μήδεια» («Medea», 1969) με πρωταγωνίστρια τη Μαρία Κάλλας, στις οποίες παρουσιάζει με μια νεωτεριστική ματιά τους αρχαιοελληνικούς μύθους. Ο Παζολίνι ήταν θαυμαστής της αρχαίας τραγωδίας και του αρχαιοελληνικού λόγου και μάλιστα είχε προτείνει σε άρθρο του το 1959 τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών στα ιταλικά σχολεία ακόμα και σε βάρος των λατινικών.

Την ίδια περίοδο γύρισε τις ταινίες κοινωνικής κριτικής «Θεώρημα» («Teorema», 1968) και «Χοιροστάσιο» («Porcile», 1969), στις οποίες κατέδειξε τα αδιέξοδα της σύγχρονης αστικής κοινωνίας. Ακολούθησαν τρεις ταινίες του εμπνευσμένες από αντίστοιχα λογοτεχνικά έργα: «Το Δεκαήμερο» («II Decameron», 1971, αργυρή άρκτος Φεστιβάλ Βερολίνου), «Οι ιστορίες τού Καντέρμπουρυ» («I racconti di Canterbury», 1972, χρυσή άρκτος Φεστιβάλ Βερολίνου) και «Χίλιες και μία νύχτες» («II fiore delle mille e una notte», 1974, ειδικό βραβείο του Φεστιβάλ των Καννών).

«Σαλό ή 120 μέρες στα Σόδομα»

Η τελευταία του ταινία «Σαλό ή 120 μέρες στα Σόδομα» («Salo e le 120 giornale di Sodoma», 1975), στην οποία απεικόνισε τα έσχατα όρια της φρίκης του φασισμού λίγο πριν από την πτώση του, ήταν μία αλληγορική αναφορά στην «Κόλαση» του σύγχρονου κόσμου.

Όλα αυτά τα χρόνια ο Παζολίνι συνέχισε να γράφει ποίηση και δοκίμια και να συνεργάζεται με λογοτεχνικά και πολιτικά έντυπα της Αριστεράς.

Η δολοφονία του

Ο Πιερ Πάολο Παζολίνι δολοφονήθηκε στις 2 Νοεμβρίου 1975 στην παραλία της Όστια από ένα νεαρό εκπορνευόμενο ομοφυλόφιλο, τον 17χρονο Πίνο Πελόζι (1958-2017), ο οποίος συνελήφθη και καταδικάστηκε για ανθρωποκτονία. Η δολοφονία του προκαλεί μέχρι σήμερα συζητήσεις και αμφισβητήσεις, καθώς παραμένει αδιευκρίνιστο κατά πόσο επρόκειτο για έγκλημα του κοινού ποινικού δικαίου ή για έγκλημα με πολιτικές προεκτάσεις, που είχε οργανωθεί από ομάδα ακροδεξιών.