Αγιατολάχ Χομεϊνί

Ο Αγιατολάχ Χομεϊνί ήταν ιρανός σιίτης κληρικός, ηγέτης της

επανάστασης που το 1979 ανέτρεψε τον σάχη (βασιλιά) Μοχάμαντ Ρεζά Παχλαβί και άλλαξε άρδην τους διεθνείς συσχετισμούς στην ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Ασίας. Αμέσως μετά την επικράτηση της Ιρανικής Επανάστασης, ο Χομεϊνί κυβέρνησε το Ιράν ως απόλυτος πολιτικός και θρησκευτικός ηγέτης μέχρι τον θάνατό του το 1989.

Ο Σαγίντ Ρουχολάχ Μουσαβί Χομεϊνί γεννήθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου 1902 στην πόλη Χομέιν του Ιράν. Ήταν γιος και εγγονός μουλάδων, θρησκευτικών ηγετών των Σιιτών μουσουλμάνων. Όταν ήταν πέντε μηνών, ο πατέρας του δολοφονήθηκε με διαταγή ενός τοπικού φεουδάρχη και το νεαρό αγόρι μεγάλωσε με τη μητέρα και τη θεία του, και μετά τον θάνατό τους, με τον μεγαλύτερο αδελφό του Μορταζά, τον μετέπειτα Αγιατολάχ Πασαντιντέχ.

Φοίτησε σε διάφορα ισλαμικά ιεροδιδασκαλεία και το 1922 εγκαταστάθηκε στην Κομ, την ιερή πόλη των σιιτών του Ιράν. Ως σιίτης λόγιος και δάσκαλος, έγραψε αρκετά βιβλία ισλαμικής φιλοσοφίας, δικαίου και ηθικής, όμως τους πρώτους υποστηρικτές στη χώρα του τους κέρδισε με την ανοιχτή αντίθεσή του στο αυταρχικό καθεστώς του σάχη, με τις δριμύτατες καταγγελίες του κατά των δυτικών επιδράσεων και με την ασυμβίβαστη υπεράσπιση της ισλαμικής καθαρότητας. Τη δεκαετία του ’50 έλαβε τον τίτλο του αγιατολλάχ, δηλαδή του ανώτερου θρησκευτικού ηγέτη, και στις αρχές της δεκαετίας του ’60 αυτόν του μεγάλου αγιατολλάχ, με τον οποίο κατέστη ένας από τους κορυφαίους θρησκευτικούς ηγέτες των σιιτών του Ιράν.

O Χομεϊνί σε ηλικία 20 ετών

O Χομεϊνί σε ηλικία 20 ετών

Την ίδια περίοδο, ο σάχης ανέστειλε τη λειτουργία του κοινοβουλίου και ξεκίνησε ένα επιθετικό πρόγραμμα εκσυγχρονισμού του Ιράν, γνωστό ως «Λευκή Επανάσταση», το οποίο περιελάμβανε τη χειραφέτηση των γυναικών, τη μείωση της θρησκευτικής εκπαίδευσης και τον αναδασμό της γης, που προκάλεσε αναστάτωση στους μεγάλους τσιφλικάδες της χώρας.

Η εφαρμογή αυτών των πολιτικών μείωσε την ισχυρή επιρροή του ιερατείου, αλλά είχε σημαντικές επιπτώσεις και στην ιρανική κοινωνία: έβλαψε την αγροτική οικονομία, οδήγησε σε ταχεία αστικοποίηση και εκδυτικισμό, διέρρηξε τους παραδοσιακούς κοινωνικούς κανόνες και αξίες και προκάλεσε ανησυχίες για τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η αντίθεση στις πολιτικές του σάχη ένωσε τους συντηρητικούς κληρικούς, την κοσμική αριστερά και άλλες δυνάμεις, που συχνά έβρισκαν κοινό έδαφος κάτω από τη σημαία της σιιτικής ταυτότητας.

Ο Χομεϊνί αναδείχτηκε σε ηγέτη της αντιπολίτευσης και κατήγγειλε το πρόγραμμα αγροτικής μεταρρύθμισης, το οποίο προέβλεπε και τη δήμευση των τσιφλικιών του ιερατείου, και αντιτάχθηκε με σφοδρότητα στη χειραφέτηση των γυναικών. Η σύλληψή του προκάλεσε αντικυβερνητικές διαδηλώσεις, και στις 4 Νοεμβρίου 1964, έπειτα από ένα χρόνο στη φυλακή, ο Χομεϊνί εξορίστηκε από το Ιράν. Εγκαταστάθηκε στην Αλ-Νατζάφ, την ιερή πόλη των σιιτών του Ιράκ, απ’ όπου συνέχισε να καλεί τους Ιρανούς να εκθρονίσουν τον σάχη και να εγκαθιδρύσουν Ισλαμική Δημοκρατία.

Από τα μέσα της δεκαετίας του ‘70, η επιρροή του Χομεϊνί στο Ιράν άρχισε να αυξάνεται ραγδαία, λόγω της ογκούμενης λαϊκής δυσαρέσκειας προς το καθεστώς του σάχη. Στις 6 Οκτωβρίου 1978 ο ηγέτης του Ιράκ, Σαντάμ Χουσεΐν, ανάγκασε τον Χομεϊνί να εγκαταλείψει το Ιράκ. Ο Χομεϊνί κατέφυγε στη Γαλλία κι εγκαταστάθηκε στο Παρίσι. Από εκεί οι υποστηρικτές του μετέδιδαν τα ηχογραφημένα μηνύματά του στους εξεγερμένους Ιρανούς, οι οποίοι, έπειτα από μια περίοδο μαζικών διαδηλώσεων, απεργιών και κοινωνικής αναταραχής, ανάγκασαν τον σάχη να παραιτηθεί και να εγκαταλείψει τη χώρα στις 16 Ιανουαρίου 1979.

Ο Χομεϊνί κατά τη διάρκεια ομιλίας του εναντίον του σάχη στην Κομ το 1964

Ο Χομεϊνί κατά τη διάρκεια ομιλίας του εναντίον του σάχη στην Κομ το 1964

Ο στρατός παρέμεινε ουδέτερος στη διαμορφωθείσα κατάσταση και την 1η Φεβρουαρίου 1979 ο Χομεϊνί έφθασε θριαμβευτής στην Τεχεράνη και ανακηρύχθηκε θρησκευτικός ηγέτης της Ιρανικής Επανάστασης. Τέσσερις ημέρες αργότερα σχημάτισε κυβέρνηση και την 1η Μαρτίου εγκαταστάθηκε εκ νέου στην ιερή πόλη Κομ. Στις 30 – 31 Μαρτίου 1979 διεξήχθη δημοψήφισμα, με το οποίο ο ιρανικός λαός με ποσοστό 99,1% αποφάνθηκε υπέρ της ανακήρυξης της χώρας σε Ισλαμική Δημοκρατία. Με το δημοψήφισμα της 2ας και 3ης Δεκεμβρίου 1979, με το οποίο εγκρίθηκε το νέο σύνταγμα της χώρας με ποσοστό 99,5%, ο Αγιατολάχ Χομεϊνί ανακηρύχθηκε ισόβιος πολιτικός και θρησκευτικός ηγέτης του Ιράν.

Από την πρώτη στιγμή ο Χομεϊνί ήταν αποφασισμένος να μετασχηματίσει το κοσμικό Ιράν σε θεοκρατικό ισλαμικό κράτος. Το ιερατείο ανέλαβε τη διαμόρφωση της κυβερνητικής πολιτικής, ενώ ο Χομεϊνί εξισορροπούσε τις τάσεις των διαφόρων επαναστατικών ομάδων και λάμβανε τις τελικές αποφάσεις στα σημαντικά ζητήματα.

Με τη σταθεροποίηση του νέου καθεστώτος ακολούθησε κύμα πολιτικών διώξεων κι εκατοντάδες στελέχη τού παλαιού καθεστώτος εκτελέστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες. Η αντιπολίτευση στο εσωτερικό φιμώθηκε και πολλά στελέχη της φυλακίστηκαν και εκτελέστηκαν. Σύμφωνα με τα διατάγματα του Χομεϊνί, οι γυναίκες ήταν υποχρεωμένες να φορούν τσαντόρ, η δυτική μουσική και το αλκοόλ απαγορεύτηκαν και επανήλθαν σε ισχύ οι ποινές που όριζε ο ισλαμικός νόμος (σαρία).

Ο Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί (πρώτος δεξιά) τον Οκτώβριο του 1981

Ο Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί (πρώτος δεξιά) τον Οκτώβριο του 1981

Στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής, η βασική ρήξη με το παρελθόν συνίστατο στην πλήρη εγκατάλειψη του φιλοδυτικού προσανατολισμού του σάχη και στην υιοθέτηση αδιάλλακτης εχθρικής στάσης έναντι και των δύο υπερδυνάμεων ΗΠΑ και Σοβιετικής Ένωσης. Χαρακτηριστικά, ο Χομεϊνί αποκαλούσε τις ΗΠΑ «Μεγάλο Σατανά» και τη Σοβιετική Ένωση «Μικρό Σατανά». Παράλληλα, το Ιράν προσπάθησε να εξαγάγει τον ισλαμικό φονταμενταλισμό του στις γειτονικές μουσουλμανικές χώρες.

Στις 4 Νοεμβρίου 1979, οπαδοί της επανάστασης κατέλαβαν, με τις ευλογίες του Χομεϊνί, την πρεσβεία των ΗΠΑ στην Τεχεράνη και κράτησαν το προσωπικό της ως ομήρους για περισσότερο από ένα χρόνο. Η ιρανική κρίση αποτέλεσε μεγάλο πλήγμα για τον αμερικανό πρόεδρο Τζίμι Κάρτερ και συνετέλεσε στην ήττα του στις προεδρικές εκλογές του 1980 από τον Ρόναλντ Ρίγκαν.

Κατά τη διάρκεια του πολέμου Ιράν - Ιράκ (1980-1988), o Χομεϊνί αρνήθηκε να συναινέσει σε μία ειρηνική λύση κι επέμεινε στην κλιμάκωσή του με σκοπό την ανατροπή του Σαντάμ Χουσεΐν. Τελικά δέχθηκε τον Αύγουστο του 1988 την κατάπαυση του πυρός, η οποία τερμάτισε οριστικά τον πόλεμο.

Στις 14 Φεβρουαρίου 1989, «πάγωσε» ολόκληρο τον κόσμο, όταν εξέδωσε «φετφά», δηλαδή ένα δεσμευτικό διάταγμα, με το οποίο κάθε καλός μουσουλμάνος είχε το ιερό καθήκον να σκοτώσει τον διάσημο συγγραφέα Σαλμάν Ρουσντί, επειδή το βιβλίο του «Σατανικοί Στίχοι» θεωρήθηκε βλάσφημο για το Ισλάμ.

Στο εσωτερικό της χώρας, η οικονομική πολιτική του καθεστώς και η επιδίωξη της νίκης στον πόλεμο με το Ιράκ, δεν έφεραν τελικά τα ποθούμενα αποτελέσματα. Παρ’ όλα αυτά, ο Αγιατολάχ Χομεϊνί δεν έπαψε να σαγηνεύει τις μάζες των Ιρανών και παρέμεινε μέχρι τον θάνατό του, που επισυνέβη στις 3 Ιουνίου 1989, ο απόλυτος πολιτικός και θρησκευτικός ηγέτης της χώρας του. Από τον γάμο του με την Χαντιγιέ Σακαφί (1913-2009), τη «μητέρα της Ισλαμικής Επανάστασης», όπως αποκαλείται, απέκτησε πέντε παιδιά.