«Ποια άλλη θα μπορούσε ποτέ να έχει μια ιστορία σαν τη δική της;» γράφει η Ijeoma Oluo στον πρόλογο των απομνημονευμάτων της Ζοζεφίν Μπέικερ. «Η χορεύτρια, η τραγουδίστρια, η νεαρή, η σκανδαλοθήρας, η ακτιβίστρια, η κατάσκοπος – η Ζοζεφίν Μπέικερ έζησε τουλάχιστον δέκα ζωές σε μία».
Μεταφρασμένο υπέροχα στα αγγλικά για πρώτη φορά από την Anam Zafar και τη Sophie Lewis, το βιβλίο Fearless and Free περιλαμβάνει ιστορίες και σκέψεις με τη φωνή της ίδιας της Μπέικερ, που προέρχονται από συζητήσεις με τον Γάλλο συγγραφέα Marcel Sauvage, οι οποίες ξεκίνησαν το 1926 και συνεχίστηκαν για περισσότερα από 20 χρόνια μετά.
Καλύπτουν την πρώιμη ζωή της στο Σεντ Λούις, τις περιπέτειές της στην Ευρώπη και την τελική μεταμόρφωσή της, όπως λέει ο Sauvage, σε «ηθοποιό και Γαλλίδα πολίτη με παγκόσμια φήμη».
Photo: Wikimedia Commons
«Η παιδική μου ηλικία ήταν από αυτές που δεν έχεις κάλτσες»
«Η ζωή, όταν τη σκέφτεσαι αργότερα» λέει η Μπέικερ «είναι μια σειρά από εικόνες … μια ταινία στην καρδιά σου».
«Ο απαράμιλλος χαρακτήρας της Μπέικερ αποπνέει αγάπη και ζωή από την πρώτη τη σελίδα. Και αυτή η φωνή! Η νεότερη, λαμπερή, πνευματώδης, αναβράζουσα, και η μεγαλύτερη, σοφότερη, πιο θυμωμένη και ακόμα τόσο αστεία» σχολιάζει η Dina Nayeri στον Guardian.
Η αφήγηση της Μπέικερ είναι συγγραφική και ακριβής. «Η παιδική μου ηλικία ήταν από αυτές που δεν έχεις κάλτσες. Κρύωνα και χόρευα για να ζεσταθώ».
Ξεκινώντας από το Παρίσι, η Μπέικερ αργεί στις παραστάσεις επειδή τρώει σούπα με τον θυρωρό. Σε περιοδεία στην Ευρώπη, πετάει φωτογραφίες στο πλήθος έξω από το παράθυρό της
Photo: Wikimedia Commons
Με το θάρρος της γνώμης της
Ξεκινώντας από το Παρίσι, η Μπέικερ αργεί στις παραστάσεις επειδή τρώει σούπα με τον θυρωρό. Σε περιοδεία στην Ευρώπη, πετάει φωτογραφίες στο πλήθος έξω από το παράθυρό της. «Δεν έχω ξαναδεί τόσα πολλά λιωμένα ψάθινα καπέλα».
Ή εμφανίζεται για τους συμμαχικούς στρατιώτες στο Βερολίνο τον Ιανουάριο του 1945: «Μας έδωσαν σωρούς, κιλά, εκατοντάδες κιλά γερμανικά πιστοποιητικά καλής συμπεριφοράς που είχαν βρει στα υπόγεια του Ράιχσταγκ, κάτω από τα χαλάσματα… Απόδειξη ότι θα είμαστε Άριοι, και μάλιστα καλοί, για πάντα!».
Η Ζοζεφίν Μπέικερ απολαμβάνει το φαγητό και αγαπά τις δεισιδαιμονίες της. Σε κάποιο κεφάλαιο, μοιράζεται συνταγές και συμβουλές
Photo: Wikimedia Commons
«Κυρίες μου, κοιμηθείτε γυμνές κάτω από τα σεντόνια σας»
Η Ζοζεφίν Μπέικερ απολαμβάνει το φαγητό και αγαπά τις δεισιδαιμονίες της. Σε κάποιο κεφάλαιο, μοιράζεται συνταγές και συμβουλές.
«Κυρίες μου, κοιμηθείτε γυμνές κάτω από τα σεντόνια σας», χορέψτε, ιδρώστε και μην ντρέπεστε με το μακιγιάζ.
Η συνταγή της για τους ρευματισμούς μοιάζει με μαντζούνι δρυίδη: «Πάρτε έναν πολύ χοντρό κροταλία. Μετά γδάρτε τον – ζωντανό. Μετά ξεφλουδίστε το λίπος με τον ίδιο τρόπο … Αλλά το φίδι πρέπει να ξεφλουδιστεί ζωντανό, ακούτε;. Και είναι δύσκολο να βρεις το κατάλληλο είδος φιδιού στην Ευρώπη…».
«Οι άνθρωποι νομίζουν ότι έχω έρθει κατευθείαν από τη ζούγκλα… τρέλα της σάρκας, χάος των αισθήσεων, ξέφρενη ζωώδης φύση… Η λευκή φαντασία είναι κάτι άλλο όταν πρόκειται για μαύρους ανθρώπους»
Η συζήτηση για τους γλουτούς
Η παρουσία του συγγραφέα Sauvage προσθέτει μια χαρούμενη, στοχαστική ποιότητα. Μιλάει σε αυτόν και σε εμάς. «Γράψτε το αυτό, κύριε Sauvage».
Υπάρχει μια θρασύτατη οικειότητα στις συζητήσεις τους. «Κρύβουμε τα οπίσθιά μας πάρα πολύ καιρό» λέει η Μπέικερ. «Οι γλουτοί υπάρχουν. Δεν ξέρω γιατί δεν μας αρέσουν. Υπάρχουν και γλουτοί που είναι τρομερά ανόητοι, φυσικά, τρομερά επιτηδευμένοι, τρομερά μέτριοι. Το μόνο για το οποίο είναι καλοί είναι για να κάθεσαι πάνω τους, αν μη τι άλλο».
Η Μπέικερ στην Ευρώπη έχει μείνει άναυδη από τη θρησκευτική υποκρισία, τα φυλλάδια μίσους και τις κριτικές για τις παραστάσεις της. «Οι άνθρωποι νομίζουν ότι έχω έρθει κατευθείαν από τη ζούγκλα… τρέλα της σάρκας, χάος των αισθήσεων, ξέφρενη ζωώδης φύση… Η λευκή φαντασία είναι κάτι άλλο όταν πρόκειται για μαύρους ανθρώπους».
«Όσο για το μέλλον… ελπίζω ότι θα μπορέσουμε να ζήσουμε γυμνοί»
Photo: Wikimedia Commons
Χριστιανοί ιδιοκτήτες σκλάβων και γαλλική αντίσταση
Στη συνέχεια ανεβαίνει στη σκηνή και τραγουδά «με όλη μου την καρδιά, με όλη μου την καρδιά που τρέμει και χτυπάει. Τραγούδησα το Sleep, My Poor Baby, ένα παλιό νέγρικο spiritual από την εποχή των σκλάβων, όταν οι νέγροι δεν ήταν καλοί για τίποτα άλλο παρά να πεθαίνουν από εξάντληση και απόγνωση μετά από ξυλοδαρμό από τους πολύ χριστιανούς ιδιοκτήτες τους».
Το σημείο όπου γίνεται κατάσκοπος για τη γαλλική αντίσταση είναι ένα απολαυστικό, χορταστικό ανάγνωσμα, μαζί με την υπόλοιπη αξιοσημείωτη ζωή της, αλλά το πιο ενδιαφέρον κεφάλαιο είναι γραμμένο (όχι προφορικό) από την ίδια την Μπέικερ, που δημοσιεύτηκε πρώτα στην εφημερίδα France-Soir.
Επιστρέφοντας στην Αμερική μετά από χρόνια στο Παρίσι, η Μπέικερ μεταμφιέζεται σε Miss Brown «για να ταξιδέψει προς το νότο κάνοντας όλα όσα ήταν απαγορευμένα για μια «μαύρη γυναίκα»».
«Οι Εβραίοι έχουν ξεχάσει την ιστορία των προγόνων τους»
Απορεί με τον ρατσισμό του βορρά («αμερικανικές πόλεις που υπερηφανεύονται ότι βρίσκονται στην πρώτη γραμμή κάθε προόδου») και την απόλυτη βία του νότου του Τζιμ Κρόου.
Στο Χάρλεμ, γράφει για τις συνθήκες διαβίωσης των μαύρων κοινοτήτων, των οποίων τα αφεντικά και οι ιδιοκτήτες ήταν συχνά Εβραίοι, και οι αντιδράσεις της σε αυτό είναι πολύπλοκες, ωμές, δυσάρεστες, ληθινές.
«Γιατί, σε μια ειρωνική τροπή της μοίρας και για τους δύο, οι φτωχοί έγχρωμοι του Χάρλεμ πρέπει να γίνουν σάκος του μποξ για τους Εβραίους, οι οποίοι έχουν ξεχάσει την ιστορία των προγόνων τους;».
Ζοζεφίν Μπέικερ και Μορίς Σεβαλιέ / Wikimedia Commons
Σοφή και έμφυτα ευγενική
Στον πρόλογό της, η Oluo εξηγεί ότι χωρίς ιστορικό πλαίσιο οι «γενικόλογες δηλώσεις της Μπέικερ θα μπορούσαν να προκαλέσουν ζημιά και να συμβάλουν στη μισαλλοδοξία και τον αντισημιτισμό, στα οποία πιστεύω ότι η Μπέικερ θα ήταν αντίθετη… η εξουσία εγκλωβίζει τους ανθρώπους σε ιεραρχίες της λευκής υπεροχής και αναθέτει σε πολλούς καταπιεσμένους την υποταγή εκείνων με τους οποίους διαφορετικά θα μπορούσαν να είναι αλληλέγγυοι».
Στα περισσότερα πράγματα, όμως, η Μπέικερ είναι σοφή και έμφυτα ευγενική. Οργίζεται για λογαριασμό των περιθωριοποιημένων και των φτωχών. «Είμαστε απλά κοριοί σε αυτούς τους καλούς Αμερικανούς;».
«Να ζήσουμε γυμνοί»
Η Μπέικερ μας μαθαίνει να χορεύουμε, να κάνουμε αστείες γκριμάτσες, ότι «τα χρήματα δεν έκαναν ποτέ κανέναν να λάμψει», ότι τα παιδιά και τα ζώα εμπλουτίζουν τη ζωή μας.
«Υπάρχει μια νεανικότητα που είναι ελεύθερη, αιώνια και για πάντα… αυτό είναι αρκετό από μόνο του» γράφει. «Όσο για το μέλλον… ελπίζω ότι θα μπορέσουμε να ζήσουμε γυμνοί. Υπάρχουν μόνο λίγες γυναίκες, και πολύ λίγοι άνδρες, που θα μπορούσαν να ζήσουν γυμνοί, να δείξουν τον εαυτό τους γυμνό. Αυτό είναι όλο».
*Το Fearless and Free της Josephine Baker μεταφράζεται από τις Anam Zafar και Sophie Lewis και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Vintage Classics.
*Με στοιχεία από theguardian.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου