Στα τέλη του 1891, ο Ιρλανδός ποιητής και θεατρικός συγγραφέας Όσκαρ Ουάιλντ στράφηκε προς τη Βίβλο ως πηγή έμπνευσης, επανερχόμενος στην ιστορία μιας βιβλικής μορφής που τον είχε γοητεύσει από καιρό: Τη Σαλώμη, την έφηβη της Καινής Διαθήκης που ζητά το κεφάλι του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή σε πιατέλα ως ανταμοιβή για τον αισθησιακό της χορό.
Ο Ουάιλντ ήταν από καιρό θαυμαστής του διηγήματος του 1877 του Γκυστάβ Φλομπέρ για τη μητέρα της Σαλώμης, τη βασίλισσα Ηρωδιάδα, και αποφάσισε ότι ήταν η σειρά του να δώσει μια ευκαιρία στην σκανδαλώδη ιστορία.
«Με απέρριψες. Μου μίλησες άσχημα. Μου φέρθηκες σαν πόρνη… Λοιπόν, Γιοκανάαν, εγώ ζω ακόμα, αλλά εσύ, εσύ είσαι νεκρός, και το κεφάλι σου ανήκει σε μένα. Μπορώ να το κάνω ό,τι θέλω»
Ο Όσκαρ Ουάιλντ, μέσα από έργα του όπως το «Το πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι» είχε γνωρίσει τη φήμη χλευάζοντας τη ρηχότητα της βρετανικής υψηλής κοινωνίας.
Σύντομα όμως θα ανακάλυπτε ότι ακόμη και το πιο καλλιεργημένο κοινό της Μεγάλης Βρετανίας ήταν πιο πρόθυμο να παρακολουθήσει τον εαυτό του να γίνεται αντικείμενο μιας ανόητης φάρσας στη σκηνή παρά να εξετάσει τολμηρές νέες εκδοχές πατροπαράδοτων θρησκευτικών ιστοριών. Ο συγγραφέας θα δυσκολευόταν πολύ περισσότερο απ’ ό,τι περίμενε να ανεβάσει τη Σαλώμη στη βρετανική σκηνή.
«Σαλώμη»
Η «Σαλώμη», που δημοσιεύτηκε στα γαλλικά το 1893 και μεταφράστηκε στα αγγλικά τον επόμενο χρόνο, είναι ένα μονόπρακτο τραγικό έργο που αναμφισβήτητα διευρύνει τους ορίζοντες του κύριου χαρακτήρα της. Στη Βίβλο και στην εκδοχή της ιστορίας από τον Φλομπέρ, η Ηρωδιάδα είναι αυτή που ζητά τον θάνατο του Ιωάννη.
Οργισμένη που ο ιεροκήρυκας επέκρινε τον γάμο της με τον γαμπρό της, τον βασιλιά Ηρώδη, ως μια ακάθαρτη, αιμομικτική ένωση, η βασίλισσα χειραγωγεί την αφελή κόρη της ώστε να ζητήσει την εκτέλεσή του. «Το κεφάλι του το έφεραν σε πιατέλα και το έδωσαν στην κοπέλα, η οποία το μετέφερε στη μητέρα της», αναφέρει το βιβλίο του Ματθαίου.
Ενώ ο Φλομπέρ απεικονίζει τη Σαλώμη ως αθώο πιόνι στην αδηφάγο δίψα της μητέρας της για εκδίκηση κατά του Ιωάννη, ο Ουάιλντ παρουσιάζει τις πράξεις της Σαλώμης ως εντελώς αυτοκατευθυνόμενες και εκούσιες.
Στη δική του εκδοχή των γεγονότων, η Σαλώμη δεν ενδιαφέρεται για το γεγονός ότι ο Ιωάννης (που μετονομάστηκε σε Γιοκανάν τον Προφήτη) συκοφάντησε τη μητέρα της. Αυτό που ενοχλεί τη Σαλώμη είναι ότι ο Γιοκανάαν αρνήθηκε τις φλογερές ρομαντικές της προτάσεις και έπληξε τον πολύτιμο εγωισμό της.
Η αιμοσταγής κόρη των Σοδόμων
«Κόρη των Σοδόμων, μη με πλησιάζεις!» λέει ο Γιοκανάαν στη Σαλώμη στο έργο. «Αλλά κάλυψε το πρόσωπό σου με πέπλο και σκόρπισε στάχτη στο κεφάλι σου, και πήγαινε στην έρημο και αναζήτησε τον Υιό του ανθρώπου».
Ως απάντηση, η Σαλώμη του ζητά επανειλημμένα να τη φιλήσει. Όπως και η πλειοψηφία του βικτωριανού βρετανικού κοινού, ο Γιοκανάν τρομάζει από την ξεδιάντροπη σεξουαλικότητα της Σαλώμης και δεν θέλει να έχει καμία σχέση μαζί της. Επικίνδυνα υπερήφανη, η Σαλώμη του Όσκαρ Ουάιλντ κάθε άλλο παρά αθώα είναι.
Αποφασισμένη να καταστρέψει τον ανέγγιχτο, αγνό και υπερβολικά εγωιστή ιεροκήρυκα που της αρνήθηκε την ικανοποίηση, η Σαλώμη εκτελεί έναν σαγηνευτικό χορό στη γιορτή γενεθλίων του πατριού της Ηρώδη.
Όταν ο Ηρώδης, ένας άβουλος βασιλιάς που επιθυμεί σαρκικά τη θετή του κόρη, προσφέρει στη Σαλώμη ένα γενναιόδωρο δώρο για να την ευχαριστήσει για τον χορό της, εκείνη χωρίς δισταγμό απαιτεί το κεφάλι του Γιοκανάαν που της προσφέρεται σε ασημένια πιατέλα.
Θα προτιμούσε να έχει τον αγαπημένο της νεκρό παρά ζωντανό. Ως αποκεφαλισμένο κεφάλι, ο Γιοκανάν δεν μπορεί πλέον να ξεφύγει από την «αγάπη» της.
«Δεν ήθελες να με έχεις, Γιοκανάαν», λέει η Σαλώμη στον νεκρό ιεροκήρυκα. «Με απέρριψες. Μου μίλησες άσχημα. Μου φέρθηκες σαν πόρνη… Λοιπόν, Γιοκανάν, εγώ ζω ακόμα, αλλά εσύ, εσύ είσαι νεκρός, και το κεφάλι σου ανήκει σε μένα. Μπορώ να το κάνω ό,τι θέλω».
Πρεμιέρα πρώτη
Σε ένα δείπνο την άνοιξη του 1892, η Γαλλίδα ηθοποιός Σαρά Μπερνχάρντ φέρεται να ρώτησε τον Ουάιλντ: «Γιατί δεν μου γράφεις ένα θεατρικό έργο;». Εκείνος απάντησε: «Το έχω ήδη κάνει». Αφού διάβασε τη Σαλώμη, η Μπέρνχαρντ εξέφρασε έντονο ενδιαφέρον να αναλάβει τον πρωταγωνιστικό ρόλο και σύντομα άρχισαν οι πρόβες στο Λονδίνο.
Το προγραμματισμένο ανέβασμα της Σαλώμης στο Palace Theater θα ήταν μια ιστορική παράσταση, καθώς η Μπερνχάρντ ήταν το «κελεπούρι» της εποχής της και αναμφίβολα θα ανθούσε στον ρόλο. Αλλά η ευθύβολη βικτωριανή Βρετανία αγχώθηκε πολύ για την επικείμενη πρεμιέρα, αφού λεπτομέρειες του έργου διέρρευσαν στον Τύπο.
«Το κεφάλι του το έφεραν σε πιατέλα και το έδωσαν στην κοπέλα, η οποία το μετέφερε στη μητέρα της»
Ακάταλληλη και ανήθικη
Εκείνη την εποχή, ο Λόρδος Τσάμπερλεϊν, ο ανώτερος αξιωματούχος του Βασιλικού Οίκου του Ηνωμένου Βασιλείου, λειτουργούσε ως θεατρικός «φύλακας», εγκρίνοντας όλα τα νέα έργα πριν ανέβουν στο θέατρο. Ο κυβερνητικός αξιωματούχος, με τη συμβουλή του Examiner of Plays Έντουαντ Πίγκοτ, αρνήθηκε στη Σαλώμη αυτή την έγκριση, θεωρώντας την πολύ ακατάλληλη και ανήθικη για το κοινό.
Επισήμως, το έργο εμποδίστηκε με την αιτιολογία ότι επρόκειτο για μια βιβλική ιστορία. Οι διαμαρτυρίες γύρω από τη λογοκρισία της Σαλώμης, ωστόσο, ήταν πολύ πιο περίπλοκες από αυτό.
Το βρετανικό κοινό του 19ου αιώνα ήταν ειλικρινά τρομοκρατημένο από την προοπτική μιας έφηβης κοπέλας της οποίας ο πόθος για έναν άνδρα μεταμορφωνόταν γρήγορα σε αιμοδιψία μέσα σε μία μόνο πράξη. Εκτός από την αμφισβήτηση του ιερού κανόνα της Βίβλου, το έργο του Όσκαρ Ουάιλντ παρουσίαζε κάτι για το οποίο η εποχή δεν ήταν πλήρως προετοιμασμένη: μια βίαιη νεαρή γυναίκα που παίρνει ακριβώς αυτό που θέλει.
Η Σαλώμη ακολουθεί τη «συμβουλή» του ερωτευμένου της και φοράει ένα πέπλο – επτά από αυτά, για την ακρίβεια, τα οποία προχωράει να πετάξει ένα προς ένα για την ευχαρίστηση του πατριού της.
Στη βικτοριανή εποχή, ένα τέτοιο «στριπτίζ» θεωρούνταν σκάνδαλο. Οι γυναίκες της εποχής είχαν την τάση να ντύνονται με πέπλα, αλλά αυτά τα πέπλα έπρεπε να μένουν πάνω τους.
Μια «αποτυχία» πάει στη Γαλλία
Η «Σαλώμη» ήταν, με κάθε δυνατό τρόπο, μια αποτυχία. Ο Ουάιλντ εξοργίστηκε με την άρνηση του Λόρδου Τσάμπερλεϊν στο δικαίωμά του και άλλων Άγγλων θεατρικών συγγραφέων στην ελεύθερη δημιουργική έκφραση και απείλησε πως θα μετακομίσει στη Γαλλία.
Ο Όσκαρ Ουάιλντ δεν θα πρόλαβε ποτέ να δει το έργο του να παίζεται ολόκληρο. Αν και εκδόθηκε στα αγγλικά το 1894 μαζί με εντυπωσιακά προκλητικές εικονογραφήσεις του Όμπρι Μπέρντσλι, η Σαλώμη ανέβηκε στο Παρίσι μόλις το 1896.
Μέχρι τότε, ο Ουάιλντ ήταν στη φυλακή, εκτίοντας ποινή δύο ετών για «βαριά προσβολή της δημοσίας αιδούς» για τις σχέσεις του με άλλους άνδρες.
Ο θίασος Théâtre de l’Oeuvre ανταποκρίθηκε στο όραμα του Ουάιλντ, και η τιμή να υποδυθεί τη Σαλώμη του για πρώτη φορά στην ιστορία μετατέθηκε στη γαλλίδα ηθοποιό Λινά Μυντέ. Πήρε διθυραμβικές κριτικές από το γαλλικό κοινό, το οποίο -σε αντίθεση με τους Άγγλους- ήθελε να βλέπει το αχαλίνωτο πάθος να διαδραματίζεται επί σκηνής.
Όπως η Σαλώμη, έτσι και ο Όσκαρ Ουάιλντ θα έβρισκε τελικά καφύγιο στο εξωτερικό. Μετά την αποφυλάκισή του από τη φυλακή το 1897, μετακόμισε (πράγματι) στη Γαλλία, όπου πέρασε τα τελευταία τρία χρόνια της ζωής του εξαθλιωμένος και εξόριστος. Πέθανε στο Παρίσι τον Νοέμβριο του 1900 σε ηλικία 46 ετών.
Μάιος 1905
Το μποέμικο Παρίσι είχε κερδίσει το βαρετό Λονδίνο, το οποίο τόλμησε για πρώτη φορά να ανεβάσει μια ιδιωτική παράσταση της Σαλώμης τον Μάιο του 1905. Αυτό έγινε, πολύ προσεκτικά, από το New Stage Club. Η Μίλισεντ Μέρμπι ήταν η πρώτη Βρετανίδα ηθοποιός που έπαιξε τη Σαλώμη. Σε αντίθεση με την Μπέρνχαρντ ή τη Μυντέ, δεν ήταν επαγγελματίας ηθοποιός. Η δουλειά της ήταν αυτή της ταχυδρομικής υπαλλήλου.
Οι καθιερωμένοι θίασοι στη Βρετανία με τα δικά τους θέατρα απαγορευόταν να εξετάσουν καν το ενδεχόμενο να παίξουν το έργο, οπότε μόνο ερασιτέχνες μπορούσαν να ξεφύγουν. Μυστικές, υπόγειες παραστάσεις της Σαλώμης, ανοιχτές μόνο σε επιλεγμένο κοινό, συνέχισαν να λαμβάνουν χώρα στη Βρετανία μέχρι την επίσημη άρση της απαγόρευσης το 1931.
Το πολιτικό σχόλιο του αιώνα
Οι δημιουργοί δεν σταμάτησαν ποτέ να παρουσιάζουν τη Σαλώμη, αμιγώς και με τους δικούς τους όρους. Η γύμνια, η σεξουαλική επιθυμία, η ψυχική ασθένεια και ο αυστηρός πολιτικός σχολιασμός έχουν μπει στα πιο πρόσφατα αφιερώματα.
Η βρετανική ταινία «Salome’s Last Dance» του 1988, σε σκηνοθεσία του Κεν Ράσελ, είναι απροκάλυπτα ερωτική και συνυφαίνει τα σεξουαλικά κατορθώματα του Ουάιλντ στην πραγματική ζωή. Στο ασυνήθιστο ντοκιμαντέρ «Wilde Salomé» του 2011, το οποίο εξιστορεί την εμμονή του Αλ Πατσίνο με το έργο του Ουάιλντ, ο Πατσίνο υποδύεται τον Ηρώδη, η Τζέσικα Τσαστέιν τη Σαλώμη και ο Κέβιν Άντερσον τον Ιωάννη τον Βαπτιστή.
Το 2023, ο Καναδός σκηνοθέτης Ατόμ Εγκογιάν κυκλοφόρησε το «Seven Veils», μια πειραματική ταινία για μια όπερα βασισμένη σε ένα θεατρικό έργο. Η Αμάντα Σάιφρεντ υποδύεται την Τζανίν, μια θεατρική σκηνοθέτιδα με προβλήματα ψυχικής υγείας, η οποία παλεύει να αντιμετωπίσει το άγχος της να οργανώσει μια παραγωγή της «Salome», μιας όπερας του Ρίτσαρντ Στράους με λιμπρέτο τη γερμανική μετάφραση του έργου του Ουάιλντ. Η οπτική της Τζανίν παραλληλίζεται άμεσα με την αδυναμία της Σαλώμης να διαχειριστεί τα δικά της ακραία συναισθήματα.
Περισσότερο από έναν αιώνα αφότου ο Όσκαρ Ουάιλντ έγραψε για πρώτη φορά τη Σαλώμη, το έργο διατηρεί μια ισχυρή επιρροή στον πολιτισμό διεθνώς. Τα θέματά του για τη μοιραία κατάχρηση της εξουσίας και την ανισόρροπη, ανεκπλήρωτη αγάπη δεν θα πάψουν ποτέ να είναι επίκαιρα και συναρπαστικά. Όποια εποχή κι αν διανύουμε, η Σαλώμη θα χορέψει τον χορό της, θα απαιτήσει ένα κεφάλι σε πιατέλα και θα το διεκδικήσει ως δικό της.
*Πηγή: Smithsonian Magazine
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου