Νειλόμετρο: το αρχαίο όργανο μέτρησης της στάθμης του ποταμού Νείλου

 

Νησί Ελεφαντίνη. Τα σκαλιά οδηγούν στον Νείλο, ενώ οι οριζόντιες γραμμές στα τοιχώματα καταγράφουν το ύψος των προηγούμενων πλημμυρών 

Κάθε χρόνο ο Νείλος αρχίζει να φουσκώνει το καλοκαίρι, το νερό υπερχειλίζει τις όχθες και πλημμυρίζει τις παρακείμενες πεδιάδες. Αυτή η πλημμύρα είναι που κάνει γόνιμη και καλλιεργήσιμη τη γη. Από τα αρχαία χρόνια οι Αιγύπτιοι εξαρτιόνταν από αυτήν την ετήσια πλημμύρα, η οποία όμως ήταν απρόβλεπτη. Έτσι άρχισαν να μετράνε τη στάθμη του ποταμού για να προστατέψουν τις καλλιέργειες τους.



Στην αρχή οι καταγραφές γινόταν με σημάδια στις όχθες του ποταμού, αλλά αργότερα δημιουργήθηκαν σκάλες, πυλώνες, πηγάδια και άλλες δομές που ονομάζονται νειλόμετρα. Ο αρχιερέας παρακολουθούσε το επίπεδο της στάθμης κάθε μέρα και κρατούσε αρχείο. Ήταν καθήκον του να ανακοινώνει την πολυαναμενόμενη άφιξη της καλοκαιρινής πλημμύρας, ή την έλλειψη της. Η ικανότητα να προβλέψει την ένταση της επερχόμενης πλημμύρας ήταν μέρος της αίγλης του ιερατείου της αρχαίας Αιγύπτου.

φωτογραφία

Το απλούστερο σχέδιο είναι μια κάθετη στήλη βυθισμένη στα νερά του ποταμού. Αργότερα, οι στήλες αυτές άρχισαν να στεγάζονται στο εσωτερικό περίτεχνων πέτρινων δομών. Ένα τέτοιο μπορεί ακόμα να δει κανείς στο νησί Ρόδα στο κέντρο του Καΐρου. Αν και είναι κατασκευασμένο το 861 μ.Χ., χτίστηκε στο μέρος ενός προγενέστερου.

Ο θόλος του νειλόμετρου στο νησί Ρόδα - φωτογραφία

Το νειλόμετρο στο νησί Ρόδα - φωτογραφία

Ένα άλλο ιστορικά σημαντικό νειλόμετρο βρίσκεται στο νησί Ελεφαντίνη στο Ασουάν. Η Ελεφαντίνη είναι το πιο νότιο σύνορο της Αιγύπτου και ήταν, επομένως, το πρώτο μέρος όπου εντοπιζόταν η έναρξη της ετήσιας πλημμύρας.

Το πιο σύνθετο σχέδιο ήταν ένα κανάλι που οδηγούσε από την όχθη του ποταμού, συχνά διένυε μεγάλη απόσταση, και στη συνέχεια τροφοδοτούσε ένα πηγάδι, μια δεξαμενή ή μια στέρνα. Αυτά τα φρεάτια βρίσκονται μέσα στα όρια των ναών, όπου μόνο οι ιερείς και οι άρχοντες είχαν πρόσβαση. Ένα καλό δείγμα ενός τέτοιο νειλόμετρου μπορεί να δει κανείς στο ναό του Κομ Όμπο, στα βόρεια του Ασουάν.

Το νειλόμετρο στο ναό του Κομ Όμπο - φωτογραφία

Το νειλόμετρο στο ναό του Κομ Όμπο - φωτογραφία

Τα αρχαία νειλόμετρα συνέχισαν να χρησιμοποιούνται από τους μεταγενέστερους μέχρι τον 20ο αιώνα, όταν η κατασκευή των φραγμάτων του Ασουάν έθεσαν τέλος στις ετήσιες πλημμύρες του Νείλου, καθιστώντας τα ξεπερασμένα.