Ο Καπνός και η Ιστορία του

Το πέρασμα από το κάπνισμα ακατέργαστου καπνού στο τσιγάρο έγινε μόλις τον 20ο αιώνα, όταν με την πρόοδο της μηχανικής έγινε δυνατό να παραχθεί σε μεγάλες ποσότητες. Τότε δημιουργήθηκαν και οι πρώτες καπνοβιομηχανίες, που σημείωσαν μεγάλη άνοδο στην παραγωγή τους κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, όταν κάτω από το στρες της μάχης, οι στρατιώτες κάπνιζαν όλο και πιο πολύ, με συνέπεια να εθιστούν στη νικοτίνη.

Οι πρώτοι που ανακάλυψαν τις χαλαρωτικές ιδιότητες του καπνού ήταν οι Ινδιάνοι. Συνήθιζαν να καπνίζουν πίπα ή πούρο. Με την άφιξη των πρώτων ευρωπαίων στην αμερικανική ήπειρο τον 15ο αιώνα, η συνήθεια αυτή πέρασε στην Ευρώπη και κατόπιν εξαπλώθηκε βαθμιαία σ” όλο τον κόσμο. Από τότε ακόμα υπήρξαν και οι πρώτες αντιδράσεις. Το 1604 ο βασιλιάς της Αγγλίας Ιάκωβος Α’ κατήγγειλε τη χρήση του καπνού ως απαίσια για τα μάτια, μισητή για τη μύτη, καταστροφική για το μυαλό κι επικίνδυνη για τα πνευμόνια.

Το πέρασμα από το κάπνισμα ακατέργαστου καπνού στο τσιγάρο έγινε μόλις τον 20ο αιώνα, όταν με την πρόοδο της μηχανικής έγινε δυνατό να παραχθεί σε μεγάλες ποσότητες. Τότε δημιουργήθηκαν και οι πρώτες καπνοβιομηχανίες, που σημείωσαν μεγάλη άνοδο στην παραγωγή τους κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν κάτω από το στρες της μάχης, οι στρατιώτες κάπνιζαν όλο και πιο πολύ, με συνέπεια να εθιστούν στη νικοτίνη.

Μετά τον πόλεμο και κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’20 το τσιγάρο πέρασε στο χώρο της διαφήμισης κι έγινε το σύμβολο μιας λαμπρής ανέμελης ζωής. Αυτή η εικόνα συνεχίστηκε ως τη δεκαετία του ’60, όταν η ιατρική κοινότητα και οι κυβερνήσεις, με προεξάρχουσες τις ΗΠΑ, άρχισαν «να συνειδητοποιούν τις βλαβερές συνέπειες του καπνού» και να επιβάλουν σταδιακά απαγορεύσεις και μέτρα για τη δημόσια υγεία.

Η πρώτη επιστημονική έρευνα επί του θέματος παρουσιάστηκε το 1962, από τον ιατρικό σύλλογο της Μ. Βρετανίας. Δύο χρόνια αργότερα, στις 31 Ιανουαρίου 1964, αμερικανική κυβερνητική έκθεση με τίτλο «Καπνός και Υγεία» συνέδεσε για πρώτη φορά το κάπνισμα με τον καρκίνο των πνευμόνων και τη χρόνια βρογχίτιδα. Τότε άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους και οι πρώτες αντικαπνιστικές καμπάνιες, που οδήγησαν το 1965 σε νόμο, ο οποίος προέβλεπε -μεταξύ άλλων- την αναγραφή σε όλα τα πακέτα των τσιγάρων ότι «το κάπνισμα βλάπτει σοβαρά την υγεία». Στις 6 Φεβρουαρίου 1987 τέθηκαν σε εφαρμογή τα πρώτα μέτρα κατά του καπνίσματος στις αμερικανικές δημόσιες υπηρεσίες.

Στην Ελλάδα, το κάπνισμα απαγορεύτηκε στους κλειστούς δημόσιους χώρους και τους χώρους εργασίας από την 1η Σεπτεμβρίου 2010. Αντίστοιχος νόμος είχε τεθεί σε εφαρμογή και στην Κύπρο από την 1η Ιανουαρίου 2010, μα όλοι καπνίζουν παντού κι όπου θέλουν.

Ο Καπνός και η ιστορία του: Η πρώτη είδηση για τον καπνό και τη χρήση του, έφθασε στην Ευρώπη το 1511 κατά την εποχή των ανακαλύψεων και κυρίως από τα πρόσωπα του άμεσου περιβάλλοντος του Χριστόφορου Κολόμβου. Στην Γαλλία, η καλλιέργεια του καπνού εισήχθη το 1560 , στην Γερμανία το 1565 και στην Αυστρία το 1560 για σκοπούς θεραπευτικούς. Στη Βαλκανική ο καπνός καλλιεργούνταν από το 1636, ο Φραγκίσκος Πουκεβίλ στο βιβλίο του «Ταξίδι στην Ελλάδα» γράφει ότι εισήχθη στην Ελλάδα ο καπνός από δυο Γάλλους εμπόρους που καλλιέργησαν τα πρώτα φυτά στην Θεσσαλονίκη. Στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη η συστηματική κλλιέργεια του καπνού άρχισε στις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα.

Στοιχεία συναντά κανείς από το 1860 και μετά εκτάσεις και παραγόμενο προϊόν. Τότε η περιοχή άνηκε στο Σαντζάκι της Δράμας που υπάγονταν στο πασαλίκι της Θεσσαλονίκης Τμήμα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Το σαντζάκι περιλάμβανε τους καζάδες Δράμας, Πραβίου, Καβάλας, Σαρή Σαμπάν, Γενησσέας και Κομοτηνής. Κάλυπτε 1.800.000 στρέμματα και οι κινήσεις του προϊόντος γίνονταν από τα Λιμάνια Καβάλας και Πορτο Λάγος.

Η πρώτη ποικιλία καπνού καλλιεργήθηκε σε Χρυσούπολη, Γενησέα, Ξάνθη. Οι περιοχές αυτές είχαν εξαιρετικά καπνά γνωστά σε όλη την Τουρκία με το όνομα χρυσόφυλλα. Η επεξεργασία των καπνόφυλλων που γίνονταν στα σπίτια των παραγωγών, απαιτούσε πολυμελή οικογένεια και ειδικούς χώρους. Ένα χώρο ευάερο για το «μπρουλιασμα», χώρους για το κρέμασα, χώρο για το παστάλιασμα, μέρος για τη «λόκβα». Η αποθήκευση έπρεπε να γίνεται σε ανήλιαγη αποθήκη, που συνήθως ήταν στο ισόγειο. Οι καπνοπαραγωγοί παρέδιδαν καπνά στους καπνεμπόρους που τα επεξεργάζονταν στις πόλεις Καβάλα, Ξάνθη, Δράμα, Ελευθερούπολη, Δοξάτο, σε χάνια και αποθήκες.

Σύντομα όμως οι μεγάλοι καπνέμποροι και οι εξαγωγικοί οίκοι οικοδόμησαν ιδιόκτητες καπναποθήκες δαπανώντας τεράστια ποσά για την εποχή εκείνη. Τα περισσότερα καπνά από την Θράκη και την Ξάνθη πήγαιναν από το Λιμάνι της Κεραμωτής στην Τουρκία. Όμως , το κύριο εξαγωγικό εμπόριο προς την Ευρώπη γίνονταν από το Λιμάνι της Καβάλας. Η πόλη από τα τέλη του 19ου αιώνα ήταν έδρα πολλών προξενείων που εξυπηρετούσαν τους εμπορικούς οίκους.

Η ραγδαία ανάπτυξη του καπνεμπορίου ανέδειξε την Καβάλα στην τριετία 1909-1912 σε πρώτο εξαγωγικό λιμάνι με εξαγωγές πολλαπλάσιες και από αυτές που γίνονταν από την Θεσσαλονίκη. Οι πρώτες καπναποθήκες της Καβάλας κτίζονται στην παραλία μετά το 1860. Είναι κτίρια διώροφα, ορθογώνιας κάτοψης, κτισμένα με πέτρα και ξύλα . Ανήκουν στους Έλληνες καπνεμπόρους Βάρδα, Γρηγοριάδη, Τζιμούρτα, Φέσσα, Φωσκολο, Ναλμπάντη, Ν. Τζιμούρτο, Σ. Τζιμούρτο, Ι. Τζιμούρτο, Κ. Φέσσα, Γ. Κασάπη, Κ. Ρηγανέζη, Α. Σόλου, Π. Φωσκολο, Μ. Φώσκολο, Αφους Φέσσα, Δ. Τόκο, Κ. Εμφιετζόγλου, Μ. Σπόντη, Γ. Ιορδάνου, κ.α.

Η επεξεργασία του καπνού ήθελε εργατικά χέρια έτσι από τις αρχές του 20ου αιώνα αναπτύχθηκε ένα δυναμικό εργατικό κίνημα που ήξερε την δύναμη του αλλά και υπερασπίζονταν την προσπάθεια για καλύτερες συνθήκες δουλειάς μεγαλύτερες απολαβές και διασφάλιση του επαγγέλματος. Οι καπνεργάτες ήταν ζωντανά στοιχεία μιας πολιτισμικής κοινωνίας , όπως ήταν αυτή της Καβάλας , και μέσο διάδοσης νέων ιδεών. Εδώ έγιναν και τα πρώτα συνδικαλιστικά σωματεία αλλά και οι πρώτες απεργίες, λέξη άγνωστη για τα δεδομένα της εποχής σε μια άκρως συντηρητική και καταπιεστική Οθωμανική διοίκηση.

Το «μπόλιασμα» του καπνεργατικού δυναμικού από τους πρόσφυγες στην αρχή της δεκαετίας του 1920 ήταν η αφετηρία νέων αγώνων και η «χρυσή» εποχή του τοπικού συνδικαλιστικού κινήματος όπου το επάγγελμα του καπνεργάτη ήταν ιδιαίτερα αξιόλογο με οικονομικές απολαβές και κοινωνική αναγνώριση. Το 1921 στην Καβάλα υπήρχαν 4654 καπνεργάτες, το 1922 με τον ερχομό των Ελλήνων της Μικρά Ασίας του Πόντου και της Θράκης ο αριθμός των καπνεργατών έφθασε τους 9400. Για τα επόμενα χρόνια ο αριθμός τους αυξάνεται επίσης, και το 1925 έχουμε τον αριθμό ρεκόρ καπνεργατών που είναι 12.543 άνθρωποι.


Οι καπνεργάτες ήταν η κυρίαρχη εργατική δύναμη του Ελληνικού εργατικού δυναμικού κατά την διάρκεια του μεσοπολέμου. Αποτελούσαν δε τον πολυπληθέστερο και πλέον συμπαγή κλάδο της εργατικής τάξης με ισχυρή παρουσία στις πόλεις Καβάλα, Θεσσαλονίκη και Βόλο. Ήταν το καπνικό ζήτημα ένα από τα φλέγοντα θέματα της ελληνικής κοινωνίας το πρώτο ουσιαστικά τέταρτο του περασμένου αιώνα.

Ο καπνός ήταν το βασικό εξαγωγικό προϊόν της Μακεδονίας και Θράκης και έδινε ουσιαστικά ζωή στις πόλεις Καβάλα και Θεσσαλονίκη. Ειδικά μετά το 1922 αποτέλεσε και την διέξοδο στην ανεργία για χιλιάδες πρόσφυγες έλληνες, που κυνηγημένοι, έφθαναν στην γη της Β. Ελλάδας. Από τις αρχές του 20ου αιώνα οι ξένες καπνεμπορικές εταιρίες εξήγαγαν επεξεργασμένο καπνό απασχολούσαν δε χιλιάδες χριστιανούς και μουσουλμάνους εργάτες. Το υψηλό κόστος της επεξεργασίας ώθησε τους Αμερικανούς εμπόρους να επιχειρήσουν εξαγωγή ακατέργαστων καπνών από το Λιμάνι της Καβάλας το 1909 αυτό δεν κατέστη δυνατό αφού οι καπνεργάτες αντέδρασαν και είχαμε τις πρώτες απεργίες και συγκρούσεις.

Άλλος τρόπος με τον οποίο επιχείρησαν οι έμποροι να μειώσουν το κόστος των προς εξαγωγή καπνών ήταν η απαλλαγή των ειδικευμένων εργατών και η πρόσληψη στην θέση τους γυναικών που αμείβονταν με πολύ χαμηλό ημερομίσθιο. Αποτέλεσμα και πάλι απεργίες και βίαιες συγκρούσεις. Το 1913 έχουμε στην Θεσσαλονίκη το πρώτο καπνεργατικό συνέδριο και αποφασίζουν εκεί να ιδρύσουν στην Καβάλα μια κεντρική επιτροπή δράσης. Μια ακόμα απεργία έχουμε τον Μάρτιο του 1914 ήταν καθοριστική για την τύχη των καπνεργατών και συγκλόνισε την Μακεδονία. Η Σοσιαλιστική Ομοσπονδία η «Φεντερασίον» είχε στις τάξεις τους καπνεργάτες. Η κυβέρνηση αντιμετώπιζε την πρώτη σοβαρή κρίση στα νέα της εδάφη.

Μετά από είκοσι ημέρες απεργίας αρκετά από τα αιτήματα των καπνεργατών έγιναν δεκτά από τους καπνεμπόρους. Μετά την άφιξη των προσφύγων και μέχρι την οικονομική κρίση του 1929 το καπνικό ζήτημα είχε ιδιαίτερη κοινωνική ένταση και συγκρούσεις, όπου οι καπνέμποροι φάνηκαν αποφασισμένοι να μειώσουν το κόστος επεξεργασίας αλλά και να επιβάλουν νέες εργασιακές σχέσεις. Η κρατική εξουσία ήταν σαφώς με το μέρος των καπνεμπόρων. Οι εξαγωγές των καπνών έφερναν συναλλαγματικά οφέλη και ταυτόχρονα η «συμπαράσταση» στους ισχυρούς καπνέμπορους μείωνε την «αντίσταση» των εργατών που άρχισαν να κυοφορούν.. αριστερές ιδέες. Πραγματικά η πολιτική επιρροή των αριστερών είχε αποτελέσματα σε Θεσσαλονίκη και Καβάλα όπου στις εκλογές τα αποτελέσματα ήταν εμφανή.

Το 1930 η Καπνεργατική Ομοσπονδία αριθμούσε 25 σωματεία και πάνω από 22.000 μέλη. Την περίοδο 1927 και 1928 εκδηλώθηκαν οι μεγαλύτερες και μαζικότερες απεργίες όπου οι καπνέμποροι απαντούσαν με «κλείσιμο» των εργοστασίων και οι δυνάμεις καταστολής του κράτους αντιμετώπιζαν τους απεργούς με σκληρότητα που είχε σαν αποτέλεσμα νεκρούς και τραυματίες. Οι καπνεργάτες χαρακτηρίζονταν «επικίνδυνη» τάξη και κρίθηκε από κράτος και καπνεμπόρους ότι έπρεπε να … περιοριστεί.

Η «αποσυμφόρηση» του επαγγέλματος άρχισε με την δημιουργία του ΤΑΚ του Ταμείου Ασφαλίσεως Καπνεργατών. Το οποίο επέβαλε την χρήση επαγγελματικού βιβλιαρίου από το 1926, που ιδρύθηκε, και καταργήθηκε η ελεύθερη πρόσβαση στο επάγγελμα. Η ανεργία άρχισε να φαίνεται μετά από το 1929 και μεγάλωσε ακόμα από τότε μέχρι το 1936 που με την αλλαγή του συστήματος επεξεργασίας «Τόγκα» στηρίχθηκε στην μαζική απασχόληση γυναικών στο επάγγελμα. Το 1920 οι γυναίκες ήταν διπλάσιες από τους άνδρες στο επάγγελμα και το 1930 τους ξεπέρασαν κατά εφτά φορές.

@Κώστας Παπακοσμάς πρώην Δημοτικός Σύμβουλος Καβάλας και μέλος του Δ.Σ. του Δημοτικού Μουσείου (1995-1998).

* Αφιέρωμα της εφημερίδας «Καθημερινή» για τον καπνό και το καπνεμπόριο.
* «Το Καπνικό στην Καβάλα» του Ιω. Βασ. Ιωαννίδη (έκδοση του Δημοτικού Μουσείου).

***
Καλά κι άγια όλα αυτά, αλλά αν το κάπνισμα είναι κακό για την υγεία του ανθρώπου, γιατί δεν το απαγορεύουν … κάπως σαν τα ναρκωτικά, με νόμο και πρόστιμα και φυλάκιση κλπ κλπ. Εδώ αν δεν φοράς κράνος στην μηχανή σου, έχει και πρόστιμο και ποινή, που σε τελική ανάλυση δεν κάνεις κακό παρά μόνο στον εαυτό σου ! Ναι ξέρω είναι για να προστατεύσουν τα οικονομικά συμφέροντα των ασφαλιστικών εταιριών και χέστηκαν για ‘σένα. Επίσης απόλυτα καρκινογόνα είναι η coca cola, τα fast food και όλες οι μεταλλαγμένες τροφές, όμως μπορείς να φανταστείς απαγόρευση για τα εν λόγω δηλητήρια;

Κάπως έτσι γίνεται και με το γάλα, το κρέας, τα φάρμακα, το τσιγάρο κλπ κλπ. Να υποθέσω πως μυαλό έχεις για να ξεχωρίσεις πως η Ε Ξ Α Ρ Τ Η Σ Η από κάτι –εν προκειμένω απ’ το κάπνισμα- είναι εις βάρος σου με τους γνωστούς να κερδίζουν επίσης εις βάρος σου. Αν καπνίζεις πρόσεχε την διατροφή σου.

Όταν αρχίσεις να μπαίνεις στον κυκεώνα της Ε Ξ Α Ρ Τ Η Σ Η Σ τότε είσαι απόλυτα ελεγχόμενος και ελεγχόμενος σημαίνει υποτελής κι ανόητος. “Δική σου είναι η ζωή” λες και κάνεις ότι θέλεις, αλλά είναι αληθινά δική σου ΜΟΝΟ αν είσαι Α Ν Ε Ξ Α Ρ Τ Η Τ Ο Σ, μόνο τότε μπορείς να κάνεις ὀ,τι θέλεις, μέχρι τότε κάνεις ότι σου υπαγορεύουν, γιατί η ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ είναι συνώνυμη με την ΑΝΤΙΛΗΨΗ. Μειωμένη Αντίληψη = Μειωμένη Αντίληψη και άρα αυξημένη Εξάρτηση.

@Ηω Αναγνώστου