O Νικόλας Άσιμος έξω από την κατάληψη της Βαλτετσίου, φθινόπωρο '81, Φωτό Αγνώστου - Αρχείο Οικ. Ασημόπουλου από το βιβλίο του Γιώργου Ι. Αλλαμανή, Βίος και πολιτεία του Νικόλα Άσιμου.
Από τον ΘΟΔΩΡΗ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟ
Κέντρο-απόκεντρο με χωροταξία αστικής
«κάσμπας». Με πλήθος μικρές, κυρίως, εμπορικές δραστηριότητες τη μέρα και πολλή ζωή τη νύχτα, στέκι φοιτητών και ανήσυχων νεολαίων, «έδρα» πολλών πολιτικών ομάδων και δραστηριοτήτων καθώς και πλήθους εκδοτικών οίκων, βιβλιοπωλείων και καταστημάτων πληροφορικής. Τα Εξάρχεια διατηρούσαν ανέκαθεν έναν χαλαρό, άνετο, μποέμ και ταυτόχρονα ρέμπελο, αυθάδικο, εκρηκτικό χαρακτήρα. Με μεγάλο ιστορικό αντίστασης ήδη από την Κατοχή και τον Εμφύλιο, αλλά και ξεχωριστή συμβολή στον αντιδικτατορικό αγώνα (Πολυτεχνείο, Χημείο, Νομική), έγιναν μεταπολιτευτικά ο «ομφαλός» της αμφισβήτησης και απάγκιο των ατίθασων, μοναχικών, διαφορετικών αυτής της πόλης. Ανέπτυξαν έτσι ένα πνεύμα άλλοτε φωτισμένο, ευγενές, γενναιόδωρο, άλλοτε πάλι τυφλό, χαοτικό, αυτοκαταστροφικό.
Καταγραμμένη στους αστικούς μύθους ως «γκέτο», «άβατο», «κράτος αναρχικών», η πιο ζωντανή αθηναϊκή συνοικία έμελλε να ταυτιστεί ιδιαίτερα με το αναρχικό κίνημα και να γίνει οικουμενικά γνωστή μετά τα «Δεκεμβριανά» του ’08. Δεν είναι βέβαια μόνο η αναρχία, ούτε μόνο τα Εξάρχεια – η σύγχρονη Αθήνα παρουσιάζει μια αναπάντεχα πλούσια και πολύπλευρη κινηματική και εναλλακτική, γενικότερα, ιστορία. Μια ιστορία δύσκολη στην καταγραφή της, εφόσον τα πάθη παραμένουν έντονα στο διηνεκές, θαυμαστή αλλά ταυτόχρονα βαριά, βασανισμένη, που αγαπά να επαναλαμβάνεται για το καλύτερο ή το χειρότερο. Εμφανίζονται οι πρώτοι επαγγελματίες «αγανακτισμένοι πολίτες». Τον Μάιο του 1986 ξεκινά νέο «πογκρόμ». Οι διαδηλώσεις απαγορεύονται. Φεμινίστριες που διαμαρτύρονται στην πλατεία συλλαμβάνονται πάραυτα. «Εμιγκρέδες πατριώτες» με χιούμορ καταγγέλλουν με προκήρυξη στον ΟΗΕ τη «βάναυση κατοχή του φιλήσυχου κράτους των Εξαρχείων». Στο μεταξύ, η πρέζα κάνει θραύση.
Αναρχία στην Αθήνα Στις 9 Νοεμβρίου 1861 η Βασιλική Αστυνομία κατάσχει την εφημερίδα «Φως», όπου δημοσιεύεται άρθρο με τίτλο «Η Αναρχία». Συγγραφέας ο Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος, ποιητής, νομικός και γόνος του γνωστού ιστορικού. Το 1873 υπερασπίζεται δικαστικά τους εξεγερμένους εργάτες του Λαυρίου και πεθαίνει, διαμαρτυρόμενος για τις συνθήκες κράτησης των συλληφθέντων, μετά από πολυήμερη απεργία πείνας-συμπαράσταση, Ιπποκράτους και Ακαδημίας. «Θάνατος εκ μελαγχολίας» έγραψε ο Τύπος για έναν «πρωτομάρτυρα» του ελληνικού αναρχισμού, που βέβαια είναι, ουσιαστικά, προϊόν της Μεταπολίτευσης. «Εμείς είμαστε οι ρομαντικοί, οι προκλητικοί και οι οργισμένοι» διακήρυττε αναρχική μπροσούρα μετά τα επεισόδια της Πρωτομαγιάς του 1977. Αντιεξουσιαστικοί πυρήνες δρουν ήδη στις πανεπιστημιακές σχολές, στις πολύμηνες καταλήψεις ενάντια στον νόμο 815 (1979), όπου συγκρούονται με αστυνομία αλλά και ΚΝΕ. Αναρχικοί πρωτοστατούν στις καταλήψεις της Βαλτετσίου στα Εξάρχεια και της βίλας Στέλλα στο Ν. Ηράκλειο (1982). Το αθηναϊκό underground γεννήθηκε στην Πλάκα, ενηλικιώθηκε (και πολιτικοποιήθηκε) όμως στα Εξάρχεια. Το φθινόπωρο του ίδιου χρόνου ξεκινούν οι πρώτες επιχειρήσεις «Αρετή». Αφορμή οι δήθεν εξαλλότητες των πανκ της πλατείας (ήδη βέβαια οι συντηρητικές εφημερίδες της εποχής «έσκουζαν» για άντρο παρανομίας, παρακμής και έκλυτων ηθών). Συλλήψεις, ξύλο, κλεφτοπόλεμος, ΜΑΤ στην πλατεία. Στις 4/12/1984 γίνεται η πρώτη μεγάλη αντιφασιστική πορεία με αφορμή την επίσκεψη Λεπέν. Εκτεταμένα επεισόδια έξω από το ξενοδοχείο Caravel. Αστυνομική επιδρομή την επομένη στα Εξάρχεια, εισβολή στα γραφεία της Ρήξης στη Θεμιστοκλέους, 170 συλλήψεις. Τον Μάιο του ’85, μετά από νέες επιχειρήσεις «Αρετή», ο αστυνομικός διευθυντής Χοχτούλας απειλεί να «ισοπεδώσει» εκατοντάδες διαδηλωτές που καταφεύγουν στο Χημείο. Ακολουθούν πέντε μέρες πολιορκίας, με τους εσώκλειστους να απειλούν να το ανατινάξουν. Εντέλει αποχωρούν θριαμβευτικά συνοδεία του Μανώλη Γλέζου, πανεπιστημιακών και αλληλέγγυων. Όμως στις 17/11, ύστερα από επίθεση με μολότοφ σε κλούβα Στουρνάρη και Πατησίων, ο αστυνομικός Αθανάσιος Μελίστας «θολώνει» και πυροβολεί πισώπλατα τον 15χρονο Μιχάλη Καλτεζά. Διαδηλώσεις, επεισόδια, οδοφράγματα, η τηλεόραση εστιάζει, ως συνήθως, στις καταστροφές, «μιλάτε για βιτρίνες, μιλάμε για ζωές» η απάντηση. Ανακατάληψη Χημείου, άρση ασύλου, εισβολή ΜΑΤ. Εμφανίζονται οι πρώτοι επαγγελματίες «αγανακτισμένοι πολίτες». Τον Μάιο του 1986 ξεκινά νέο «πογκρόμ». Οι διαδηλώσεις απαγορεύονται. Φεμινίστριες που διαμαρτύρονται στην πλατεία συλλαμβάνονται πάραυτα. «Εμιγκρέδες πατριώτες» με χιούμορ καταγγέλλουν με προκήρυξη στον ΟΗΕ τη «βάναυση κατοχή του φιλήσυχου κράτους των Εξαρχείων». Στο μεταξύ, η πρέζα κάνει θραύση. «Οι μπάτσοι πουλάνε την ηρωίνη» επιμένουν οι αντιεξουσιαστές, που τον Νοέμβριο του 1987 συλλαμβάνουν εμπόρους ηρωίνης και γνωστοποιούν τα στοιχεία τους μέσω του Τύπου στην ΕΛ.ΑΣ., η οποία αδιαφορεί. Τον Ιανουάριο του 1990 ο Μελίστας αθωώνεται δευτεροβάθμια και εκατοντάδες νεαροί που αυτοχαρακτηρίζονται «ο ανθός της ελληνικής νεολαίας» καταλαμβάνουν για δώδεκα μέρες το Πολυτεχνείο. Νέα κατάληψη στις μαθητικές κινητοποιήσεις τον Οκτώβριο του ’91. Η πρυτανεία στις φλόγες, βίαιη εκκένωση, εκατοντάδες συλλήψεις. Νέα κατάληψη τον Νοέμβριο του 1995, νέα εισβολή της αστυνομίας. Οι πεντακόσιοι συλληφθέντες εξέρχονται σε αλυσίδες τραγουδώντας «πότε θα κάνει ξαστεριά». Ο εξεγερσιακός πυρετός, που τους καιρούς της ευμάρειας είχε ατονήσει, ξανανεβαίνει μετά τους Ολυμπιακούς του 2004, απόρροια και των αυξανόμενων κοινωνικών εντάσεων που ήδη σιγόβραζαν πίσω από την αστραφτερή βιτρίνα των Αγώνων. Τα ίδια τα Εξάρχεια αγριεύουν: βία, συμμορίες, προστασία σε μαγαζιά, ναρκεμπόριο, αντιπαλότητες, «φαγωμάρες»... Ώσπου φτάνουμε στις 6 Δεκεμβρίου 2008, οπότε ο 15χρονος Αλέξανδρος Γρηγορόπουλος πυροβολείται θανάσιμα στην «καρδιά» των Εξαρχείων από τον ειδικό φρουρό Επαμεινώνδα Κορκονέα, πυροδοτώντας μια μαζική, οργισμένη νεολαιίστικη εξέγερση που σαστίζει το πανελλήνιο και κάνει το πολύπαθο αθηναϊκό κέντρο γης Μαδιάμ. «Λαμπάδα» μέχρι και το χριστουγεννιάτικο δέντρο του Νικήτα στο Σύνταγμα. Τίποτα αισιόδοξο δεν προμήνυαν όλα αυτά – όπως άλλωστε πρότεινε κι ένα σύνθημα, ο Δεκέμβρης του ’08 «δεν ήταν απάντηση, ήταν ερώτηση». Δύο χρόνια αργότερα, στη διάρκεια της μεγάλης διαδήλωσης ενάντια στο πρώτο μνημόνιο (5/5/2010), κι ενώ ένα εξαγριωμένο πλήθος συγκρούεται με την Αστυνομία επιχειρώντας να μπει στο Κοινοβούλιο, κουκουλοφόροι καίνε την τράπεζα Marfin στη Σταδίου, μαζί και τρεις άτυχους υπαλλήλους. Οι ευθύνες πέφτουν στους αναρχικούς που τις αποποιούνται, όμως τίποτα δεν θα είναι πια όπως πριν. Ο «χώρος» θα σηκώσει, ωστόσο, το κύριο βάρος του αγώνα ενάντια στη δράση της νεοναζιστικής Χρυσής Αυγής. Καταλήψεις Τον Νοέμβριο του 1981, είκοσι μέρες μετά την «Αλλαγή», αντιεξουσιαστές καταλαμβάνουν ένα εγκαταλειμμένο διώροφο νεοκλασικό στην οδό Βαλτετσίου στα Εξάρχεια. Λίγες δεκάδες οι «μόνιμοι» ένοικοι, πολλές εκατοντάδες οι καθημερινοί επισκέπτες. Μαυροκόκκινες σημαίες, μικροφωνική στη διαπασών, πολιτικές συζητήσεις και εκδηλώσεις, πάρτι τρικούβερτα... Ανάμεσα στους θαμώνες η Κατερίνα Γώγου και ο Παύλος Σιδηρόπουλος. Η πρώτη κατάληψη στέγης στην Ελλάδα εκκενώνεται βίαια στις 12/1/1982, μέσα σε κλίμα τρομοϋστερίας που δημιουργούν τα ΜΜΕ. Ο εκ των επτά συλληφθέντων Θοδωρής Πισιμίσης σε μια ιστορική απολογία μέμφεται τους δικαστές του: «Κανείς από σας δεν είναι ευτυχισμένος...». Δεκάδες άλλες καταλήψεις θα ακολουθήσουν στην Αθήνα και άλλες μεγάλες πόλεις. Την κατάληψη του Φωτεινίου στο Πολυτεχνείο θα επισκεφθούν ο Μάνος Χατζιδάκις και η Μελίνα Μερκούρη ως υπουργός Πολιτισμού (για να δουν παραστάσεις της Ομάδας Εδάφους του Δημήτρη Παπαϊωάννου). Μία από τις μακροβιότερες αποδείχθηκε της βίλας Αμαλία στη Βικτώρια, «θερμοκοιτίδα» του ελληνικού πανκ και μπροστάρισσα στον αντιφασιστικό αγώνα, μέχρι την αστυνομική επιδρομή που τη σφράγισε πέρυσι τα Χριστούγεννα. Η Αθήνα εξακολουθεί, ωστόσο, να φιλοξενεί κατειλημμένα κτίρια σε κέντρο, Κυψέλη, Φιλαδέλφεια, Μαρούσι, Αιγάλεω και αλλού, σε ένα πρώην θέατρο (Εμπρός), δύο κτήματα (Πραπόπουλου στο Χαλάνδρι, «Αγρός» στα Λιόσια), καθώς και μια σειρά αυτοδιαχειριζόμενα στέκια εντός ή εκτός καταλήψεων (Nosotros, Αυτόνομο Στέκι Μεταναστών, Λέσχη Υπογείως, Κ-Βοξ, Λέσχη Κατασκόπων, κολεκτίβα Λίλη, Άνω-Κάτω Πατήσια, Στρούγκα κ.ά.) αλλά και σε πανεπιστημιακές σχολές. Τέλη της δεκαετίας του ’70 εμφανίστηκαν και τα πρώτα –βραχύβια– αστικά κοινόβια, κυρίως στα Εξάρχεια. «Πρόδρομος» αυτών υπήρξε βέβαια η θρυλική Παράγκα του Σίμου του Υπαρξιστή στου Ψυρρή αρχές της δεκαετίας του ’50, που μάζευε όλη τη νεαρή αβανγκαρδία της εποχής –«περίεργους τύπους που χορεύουν μπούγκι και τρώνε γιαούρτι με ρέγκες» τους αποκαλούσε ο Τύπος–, μέχρι το κλείσιμό της από την Αστυνομία και τη φυγή του Σίμου Τσαπνίδη στο εξωτερικό. Κοινωνικά κινήματα Μεταπολιτευτικά, μαζί με τις δεκάδες αριστερίστικες και αντιεξουσιαστικές οργανώσεις, φουντώνουν και τα κοινωνικά κινήματα που αναπτύχθηκαν στη Δύση τις δεκαετίες του ’60 και του ’70. Επίκεντρο, βεβαίως, η ευρύτερη περιοχή των Εξαρχείων, όπου μεταξύ άλλων δραστηριοποιούνται οι πιο μαχητικές φεμινίστριες, οι Αντιρρησίες Συνείδησης, το Απελευθερωτικό Κίνημα Ομοφυλοφίλων Ελλάδας (ΑΚΟΕ), η αντιαπαγορευτική ΕΣΕΑΝ του γιατρού Γιώργη Οικονομόπουλου, του πρώτου που τόλμησε να ανάψει δημόσια joint, η Κίνηση για τα Δικαιώματα των Ψυχασθενών, οι πρώτες οικολογικές πρωτοβουλίες αλλά κι εκείνες για την απελευθέρωση των ερτζιανών (το ελευθεριακό ράδιο-Τυφλοπόντικας υπήρξε από τους πρωτοπόρους). Πρώτη απόπειρα σύγκλισης η ιστορική εκδήλωση «7 Μέρες Αμφισβήτηση» στην ΑΣΟΕΕ (28/11-5/12/1983), όπου μίλησαν εκπρόσωποι όλων των παραπάνω κινήσεων, ενώ οι εισηγήσεις έγιναν βιβλίο. Αντιρρησίες συνείδησης εξακολουθούν να υπάρχουν και να διώκονται –άσχετα αν συνήθως αθωώνονται–, η ΕΣΕΑΝ επίσης. Τα ερτζιανά απελευθερώθηκαν το 1990, για να αλωθούν γρήγορα από τα μεγάλα ιδιωτικά συμφέροντα, όμως στο Internet η αντιπληροφόρηση βρίσκει νέους δρόμους, όπως το διεθνιστικό Indymedia, που γέννησε το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης (1999). Οι Οικολόγοι/Εναλλακτικοί θα μπουν στη Βουλή το 1989 αλλά θα διαλυθούν το 1992 – μετεξέλιξή τους είναι το σημερινό κόμμα των Οικολόγων Πράσινων και πολλές ανένταχτες «πράσινες» πρωτοβουλίες. Το φεμινιστικό κίνημα, που εκπροσωπούσαν μαχητικές ομάδες, όπως η Αυτόνομη Κίνηση Γυναικών, το Σπίτι Γυναικών, η Κίνηση Δημοκρατικών Γυναικών, στην πορεία ατόνησε ή έγινε πιο «συστημικό»
(ΕΓΕ, ΟΓΕ κ.λπ.), δεν εξαλείφθηκε όμως – σύγχρονες «αμαζόνες» δημιούργησαν το Φεμινιστικό Κέντρο Αθήνας, την Πρωτοβουλία Εξάλειψης της Βίας κατά των Γυναικών, ομάδες όπως τις Έκφυλες και τα Καμένα Σουτιέν, ενώ πλούσιο αρχειακό υλικό φιλοξενεί το Αρχείο Γυναικών «Δελφύς» στο Γκάζι. Την LGBT κοινότητα εκπροσωπούν σήμερα διάφορες ομάδες (ΟΛΚΕ, Colour Youth, ΛΟΑ κ.ά.), ενώ οι πιο σεξουαλικά/πολιτικά ασυμβίβαστοι υιοθετούν το Queer σχήμα. Περισσότερο ή λιγότερο πολιτικοποιημένος, ο ακτιβισμός στην πόλη θα πάρει πολλές άλλες μορφές (αντιρατσιστικές/αντιναζί πρωτοβουλίες, επιτροπές κατοίκων, πολιτικά δικαιώματα, οργανώσεις κατά του AIDS και του trafficking, σχολεία ελληνικών για μετανάστες, συλλογικές κουζίνες, αυτοδιαχειριζόμενα πάρκα, κοινωνικά φαρμακεία, ιατρεία, βιβλιοθήκες, παντοπωλεία, ανταλλακτικά/χαριστικά παζάρια, δράσεις πόλης κ.ά.). Τελευταίος κινηματικός «σταθμός» η λαϊκή συνέλευση της πλατείας Συντάγματος (Απρίλιος-Ιούνιος 2011) που πρωτοστάτησε στις κινητοποιήσεις κατά του πρώτου μνημονίου (όπως βέβαια έπραξαν και οι αντιεξουσιαστές, παρότι «μοιρασμένοι» στο θέμα των καθημερινών συγκεντρώσεων). Προτάσσοντας αυτοοργάνωση και άμεση δημοκρατία, κράτησε αποστάσεις από τη μεγάλη μάζα των «Αγανακτισμένων». Δεν κατάφερε να εξελιχθεί σε κίνημα, άφησε όμως δυναμική που θα κριθεί μελλοντικά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου