Δύο μουσουλμάνοι λόγιοι εφηύραν τους αποστακτήρες με τους οποίους φτιάχνουμε αλκοόλ

 

Μια διαφήμιση που επαινεί τον Jabir ibn Hayyan ή Geber

Η ιστορία του αλκοόλ πάει πολύ πίσω. Το αλκοόλ από μέλι προηγείται κατά πολύ της γεωργίας, ενώ οι ζυθοποιίες και τα οινοποιεία είναι γνωστά από το 4000 π.Χ.

Αλλά όλα αυτά τα αρχαία αλλά γνωστά ποτά είχαν μικρή περιεκτικότητα σε αλκοόλ. Στην ανθρώπινη ιστορία, η απόσταξη πιο σκληρών οινοπνευματωδών -από το μπράντι μέχρι το ούζο- είναι μια πολύ πρόσφατη εξέλιξη: μελετητές εντόπισαν την εφεύρεση της προηγμένης τεχνολογίας απόσταξης στο απόγειο της Ισλαμικής Χρυσής Εποχής, που ξεκίνησε τον 8ο αιώνα. Αυτή η επίδραση στην απόσταξη του αλκοόλ είναι τόσο δυνατή που παραμένει σε όλες της γλώσσες από την αραβική λέξη.

Πριν από την Ισλαμική Χρυσή εποχή, οι άνθρωποι, σε όλο τον κόσμο, χρησιμοποιούσαν ακατέργαστες μεθόδους απόσταξης, όπως παραδείγματος χάρη, άφηναν το ποτό στο κρύο και έπιναν ότι δεν πάγωνε. Οι βασικές αρχές της απόσταξης ήταν γνωστές από αρχαίους Έλληνες και τους Αιγύπτιους, συμπεριλαμβανομένου και του Αριστοτέλη. Αλλά οι ρίζες της σύγχρονης τεχνολογίας απόσταξης άρχισαν με τον ημι-μυθικό Πέρση αλχημιστή Abu Musa Jabir ibn Hayyan ή Geber, όπως αναφέρεται στα λατινικά.

Ο Jabir ibn Hayyan γεννήθηκε το 721 μ.Χ. στο σημερινό Ιράν, έζησε στην πόλη Κούφα που σήμερα ανήκει στο Ιράκ. Η εποχή που έζησε ο Jabir ήταν ταραχώδης και η τύχη του εξαρτώταν από την εξουσία της δυναστείας των Αββασιδών. Ξεκίνησε νωρίς ως γιος "φαρμακοποιού". Ο πατέρας του εκτελέστηκε ως υποστηρικτής την ανόδου της οικογένειας του Αββασιδών στην εξουσία. Αλλά οι Αββασίδες σύντομα θριάμβευσαν και ο Jabir υπηρέτησε ως αλχημιστής της αυλής του χαλίφη Harun Al-Rashid (Χαρούν αλ-Ρασίντ ή Ααρών ο Δίκαιος).

Ο Jabir ibn Hayyan ενώ διδάσκει χημεία

Πολλές από τις μεθόδους του Jabir χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα. Ήταν μπροστά από την εποχή του για την έρευνά του στα οξέα και τα αλκάλια -τα αλκάλια είναι δική του λέξη. Γνωστός ως ο "πατέρας της χημείας και της αλχημείας", έγινε τόσο γνωστός που οι ιστορικοί πιστεύουν ότι πολλοί άνθρωποι έγραψαν χρησιμοποιώντας το όνομά του για πολλά θέματα. Προσθέτοντας τη σύγχυση, πολλά από τα έργα που αποδόθηκαν στον Jabir γράφτηκαν σε μια σκοτεινή, στιβαρή γλώσσα. Αργότερα, το όνομα "Jabir" εκλατινίστηκε σε "Geber", από τους απελπισμένους Ευρωπαίους αλχημιστές που προσπάθησαν να αποκρυπτογραφήσουν το έργο του με τη λέξη "gibberish" (ασυναρτησίες, βλακείες, χαζομάρες).

Κάποιοι θα πουν ότι το σημαντικότερο επίτευγμα του Jabir ήταν το αποστακτήριο.

Ένα αποστακτήριο είναι ένα δοχείο γεμάτο με υγρό τοποθετημένο πάνω από μια πηγή θερμότητας. Συνδεδεμένο με ένα σωλήνα σε άλλο δοχείο, επιτρέπει στους ατμούς από τη θερμαινόμενη ουσία να διέρχονται μέσω του σωλήνα, να συμπυκνώνονται κατά μήκος αυτού και να στάζουν μέσα στο άλλο δοχείο. Αυτή η συμπύκνωση, η οποία είναι η ουσία του αποσταγμένου υλικού, έγινε γνωστή ως "πνεύμα". Καθώς το αλκοόλ έχει χαμηλότερο σημείο βρασμού από το νερό, η θέρμανση του κρασιού σε ένα αποστακτήριο προκαλεί την εξάτμιση του αλκοόλ πρώτα, διαχωρίζοντάς το από το νερό. Ο Jabir έκανε το αποστακτήριό του από γυαλί ή πηλό, αλλά αργότερα χρησιμοποιήθηκε ο χαλκός.

Ένα απλό παράδειγμα ενός αποστακτήρα, γύρω στο 1910

Η ανακάλυψη του Jabir ήταν το κλειδί για την παραγωγή αλκοόλ υψηλής περιεκτικότητας και παρατήρησε ότι η απόσταξη κρασιού μπορεί να δημιουργήσει εύφλεκτο ατμό, το οποίο ονόμασε "ελάχιστα χρήσιμο αλλά πολύ σημαντικό για την επιστήμη".

Δεν είναι γνωστό ποιος είχε την ιδέα να καταναλώνονται τα ποτά που έφτιαχνε ο Jabir. Αλλά ένας σύγχρονός του, ο Άραβας ποιητής Abu Nuwas (Αμπού Νουβάς αλ Χασάν μπεν Χανί αλ Χακαμί, ή απλώς, Αμπού Νουβάς), ήταν διάσημος πότης -και μετά έγραφε ποίηση για το ποτό. Πολλοί μελετητές πιστεύουν ότι ο Νουβάς έπινε αποσταγμένο αλκοόλ, το οποίο περιγράφει ως "το χρώμα του νερού της βροχής και ζεστό μέσα στα πλευρά σαν τζάκι".

Ο πρώτος πραγματικός ποτοποιός ήταν ο Πέρσης πολυμαθής Muhammad ibn Zakariya al-Razi (Ραζή). Γεννήθηκε έναν αιώνα μετά το θάνατο του Jabir, στη μέση της Ισλαμικής Χρυσής εποχής, ήταν αλχημιστής και πρωτοπόρος γιατρός που έγραψε για την ευλογιά. Έγραψε το πρώτο βιβλίο για φάρμακα ειδικά για παιδιά. Επίσης έγραψε το Μυστικό, ένα βιβλίο που περιγράφει τον τρόπο απομόνωσης της αιθανόλης με απόσταξη. Την αποκάλεσε "al’koh’l από κρασί" -το kohl είναι μια σκούρα μάσκαρα που χρησιμοποιείται και σήμερα.

Αν και το αλκοόλ ήταν τελικά εύκολο να παραχθεί, δεν ήταν πάντα για να πίνεται. Η ισλαμική κοινωνία κατά τη διάρκεια της Χρυσής Εποχής όρισε αυστηρές απαγορεύσεις σε ότι έχει να κάνει με το ποτό. Η αλκοόλη που προέρχεται από την απόσταξη χρησιμοποιούνταν συχνά ως καύσιμο και αντισηπτικό.

Ο al-Razi

Η γνώση της απόσταξης εξαπλώθηκε γρήγορα σε ολόκληρο τον μουσουλμανικό κόσμο, ο οποίος, στην Ισλαμική Χρυσή εποχή, έφτανε μέχρι την Ιβηρική χερσόνησο και τη Σικελία. Τον 12ο αιώνα, στη μεγάλη ιατρική σχολή του Σαλέρνο στην Ιταλία γινόταν απόσταξη, την πρώτη του είδους στη Δύση. Τα γραπτά των Jabir και al-Razi μεταφράστηκαν στα λατινικά το 1144 και 1279 μ.Χ. αντίστοιχα. Το 1200, το ποτό που προορίζεται για κατανάλωση αποστάχθηκε στην Ισπανία, το οποίο έλαβε το αλχημικό όνομα "aqua vini", δηλαδή "νερό της ζωής".

Οι αναφορές για την προέλευση του οινοπνεύματος στην Ισλαμική Χρυσή Εποχή εξακολουθούν να αφθονούν. Το Eau de vie εξακολουθεί να είναι το γαλλικό όνομα για το μπράντι -ακόμη και η λέξη μπράντι κρύβει μια ένδειξη για την απόσταξη: προέρχεται από την ολλανδική λέξη brandewijn, δηλαδή "καμένο κρασί", το κρασί που θερμαίνεται χρησιμοποιώντας έναν αποστακτήρα.

Ούτε ο Jabir, ούτε ο al-Razi ανακάλυψαν το μυστικό της παρασκευής χρυσού, αλλά το έργο τους άνοιξε το δρόμο για την παρασκευή ποτών που πολλοί άνθρωποι θεωρούν καλύτερα και από χρυσό.