«Τι θέλεις να γίνεις, παιδί μου, όταν μεγαλώσεις;» Το ερώτημα τέθηκε, τίθεται και θα τίθεται. Ας μην παραξενευτούμε, όμως, αν η απάντηση που θα λαμβάνουμε στο εγγύς μέλλον πάψει να μας είναι οικεία. Δικηγόρος, γιατρός, μηχανικός, εκπαιδευτικός. Δίπλα στις «κλασικές επιλογές» αρχίζουν να προστίθενται επαγγέλματα παντελώς άγνωστα στους περισσοτέρους. Σίγουρα, δεν περιμένεις να ακούσεις τη φράση: «Όταν μεγαλώσω, θέλω να γίνω artificial intelligence specialist» ή «υπολογιστικός γλωσσολόγος». Και όμως, ο κόσμος αλλάζει και μαζί με αυτόν αλλάζει και η αγορά εργασίας. Ο υπολογιστικός γλωσσολόγος, για παράδειγμα, είναι αυτός που πληρώνεται για να λειτουργεί το έξυπνο πληκτρολόγιο στο κινητό μας ή για να υπακούν οι ηλεκτρονικές μας συσκευές στις φωνητικές μας εντολές. Οι έρευνες στις ΗΠΑ δείχνουν ότι μέχρι το 2030 η ζήτηση για το συγκεκριμένο επάγγελμα θα είναι κατά τουλάχιστον 19% μεγαλύτερη συγκριτικά με τις υπόλοιπες ειδικότητες, κάτι που σημαίνει και καλύτερες μισθολογικές προοπτικές. Και ας μη βιαστούμε να συμπεράνουμε ότι «αυτά συμβαίνουν στο εξωτερικό». Ειδικά στα τεχνολογικά επαγγέλματα, τα σύνορα πέφτουν πιο εύκολα. Όσο για το ερώτημα «μα μπορώ να γίνω υπολογιστικός γλωσσολόγος –ή οποιοδήποτε άλλο από τα επαγγέλματα με μέλλον– σπουδάζοντας στην Ελλάδα;», η απάντηση είναι καταφατική. Απόφοιτοι τμημάτων πληροφορικής ή ακόμη και φιλολογικών σχολών ήταν και αυτοί που ασχολήθηκαν με τον σχεδιασμό του δημοφιλούς Google Translate.
Όλοι οι νέοι ονειρεύονται μια δουλειά που θα ταιριάζει στα θέλω τους και θα τους εξασφαλίζει τις μεγαλύτερες δυνατές αποδοχές. Έτσι, οι αναζητήσεις για τα «επαγγέλματα του μέλλοντος» ή τις «καλύτερες δουλειές του 2030» συγκαταλέγονται μεταξύ των δημοφιλέστερων. Για να συμπεριληφθεί ένας τομέας (ή επάγγελμα) στη σχετική λίστα, συνήθως μπαίνουν δύο κριτήρια. Πρώτον, να καταγράφεται –σε παγκόσμια κλίμακα– αυξανόμενη ζήτηση για το παραγόμενο προϊόν (ή υπηρεσία) του συγκεκριμένου τομέα αλλά και υψηλότερες αποδοχές σε σχέση με τον μέσο μισθό της αγοράς. Με τη βοήθεια της Ελένης Αλπανίδου, συμβούλου σταδιοδρομίας στην εταιρεία Orientum, συντάχθηκε κατάλογος 15 + 1 τομέων που «φιλοξενούν» αρκετά από τα λεγόμενα «επαγγέλματα του μέλλοντος». Τρία πράγματα πρέπει να γίνουν απολύτως κατανοητά:
↘ Πρώτον, ο κατάλογος δεν είναι εξαντλητικός, ενώ σίγουρα μπορεί να χαρακτηριστεί ως «δυναμικός», δεδομένου ότι σε αυτόν ενσωματώνονται πολλά σύγχρονα επαγγέλματα τα οποία γεννήθηκαν λόγω της τεχνολογικής έκρηξης.
↘ Δεύτερον, ότι πολλά από αυτά τα επαγγέλματα μπορεί να είναι σχετικά άγνωστα στην Ελλάδα σήμερα, δεν σημαίνει ότι αυτό δεν θα αλλάξει στο άμεσο μέλλον, καθώς μιλάμε για τομείς και επαγγελματικές ενασχολήσεις στις οποίες οι εξελίξεις είναι ραγδαίες.
↘Τρίτον, δεν υπάρχουν αποκλεισμοί. Ειδικά στην εποχή που η γνώση δεν έχει σύνορα, ο απόφοιτος ελληνικού πανεπιστημίου, ενδεχομένως με την κατάλληλη εξειδίκευση μέσω ενός μεταπτυχιακού, μπορεί να απορροφηθεί στον τομέα που θα επιλέξει, όσο… ξενικός και αν φαντάζει ο τίτλος του.
Εικονογράφηση: Φίλιππος Αβραμίδης
1. Ρομποτική (Robotics)
Σχεδιασμός, κατασκευή, λειτουργία και χρήση ρομπότ είναι οι βασικές ενασχολήσεις στον κλάδο της ρομποτικής, ο οποίος ασχολείται με την παραγωγή μηχανών που μπορούν να διευκολύνουν την ανθρώπινη δραστηριότητα. Είναι διεπιστημονικός κλάδος, με την έννοια ότι συνδυάζονται οι επιστήμες της πληροφορικής και της μηχανικής. Όσο για τα επαγγέλματα που μπορεί να επιλέξει κάποιος; Οι μηχανικοί ρομποτικής (robotics engineers) βοηθούν στη δημιουργία ρομποτικών συστημάτων που χρησιμοποιούνται για την εκτέλεση ανθρώπινων και μη ανθρώπινων καθηκόντων. Είναι υπεύθυνοι για τον σχεδιασμό, την κατασκευή, τη συντήρηση και την επισκευή ρομπότ, καθώς και για τη διεξαγωγή έρευνας και την ανάπτυξη νέων εφαρμογών για υπάρχοντα ρομπότ. Ο επιτυχημένος μηχανικός ρομποτικής πρέπει να έχει αστείρευτο ενδιαφέρον για το «πώς λειτουργούν τα πράγματα», φαντασία, ικανότητα στη λήψη αποφάσεων και φυσικά έφεση στα μαθηματικά και στην πληροφορική. Στον κλάδο της ρομποτικής αναπτύσσονται σταδιακά και άλλες ειδικότητες που αφορούν την «ηθική» του συγκεκριμένου τομέα, την ψυχολογία ή ακόμη και την παρακολούθηση.
2. Τεχνητή νοημοσύνη (Artificial Intelligence)
Η τεχνητή νοημοσύνη αναφέρεται στην ικανότητα μιας μηχανής να αναπαράγει τις γνωστικές λειτουργίες ενός ανθρώπου, όπως είναι η μάθηση, ο σχεδιασμός και η δημιουργικότητα. Καθιστά τις μηχανές ικανές να «κατανοούν» το περιβάλλον τους, να επιλύουν προβλήματα και να δρουν προς την επίτευξη ενός συγκεκριμένου στόχου. Τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης είναι ικανά να προσαρμόζουν τη συμπεριφορά τους, σε έναν ορισμένο βαθμό, αναλύοντας τις συνέπειες προηγούμενων δράσεων και επιλύοντας προβλήματα με αυτονομία. Όσο και αν η εξάπλωση του συγκεκριμένου κλάδου μπορεί να «τρομάζει», δεν παύει ταυτόχρονα να γεννά και καινούργια, όσο και καλοπληρωμένα επαγγέλματα. O business Intelligence Developer είναι ένας επαγγελματίας που σχεδιάζει, αναπτύσσει και εφαρμόζει λύσεις επιχειρηματικής ευφυΐας. Χρησιμοποιεί πλατφόρμες ανάλυσης δεδομένων, εργαλεία αναφοράς και τεχνικές οπτικοποίησης για να μετατρέψει τα ακατέργαστα δεδομένα σε ουσιαστικές πληροφορίες που βοηθούν τους οργανισμούς να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις. Οι αρμοδιότητές του περιλαμβάνουν από τον σχεδιασμό λύσεων «επιχειρηματικής ευφυΐας» και την απάντηση σύνθετων ερωτημάτων που τίθενται, μέχρι την παρουσίαση των πληροφοριών που προκύπτουν από τη σύνθετη επεξεργασία μέσω αναφορών και οπτικοποίησης. Ο Artificial Intelligence Specialist και ο Chatbot Specialist συγκαταλέγονται επίσης στα δημοφιλή επαγγέλματα του τομέα της τεχνητής νοημοσύνης.
3. Επαυξημένη και εικονική πραγματικότητα (Augmented and Virtual Reality – ΑR & VR)
Στην εικονική πραγματικότητα ο χρήστης μεταφέρεται σε ένα ψηφιακό περιβάλλον με τη χρήση μάσκας ή άλλου εξοπλισμού, ενώ κατά τη διάρκεια της χρήσης δεν έχει επαφή με το πραγματικό περιβάλλον. Στην επαυξημένη πραγματικότητα υπάρχει μείξη του πραγματικού και του ψηφιακού κόσμου. Με τη χρήση κινητών συσκευών αλλά και τη χρήση ειδικών μασκών ο χρήστης βλέπει το πραγματικό περιβάλλον και παράλληλα πάνω σε αυτό προστίθενται ψηφιακά αντικείμενα, όπως εικόνες, κείμενο, βίντεο, τρισδιάστατα αντικείμενα και τρισδιάστατο animation. Στην επαυξημένη πραγματικότητα ο χρήστης διατηρεί την επαφή με το πραγματικό περιβάλλον. Και τι δεν χωράει ο συγκεκριμένος τομέας: από «εικονικό καθηγητή» μέχρι τον επαγγελματία που θα σχεδιάσει τον εικονικό πωλητή προϊόντων στο επίσης εικονικό κατάστημα. H εκπαίδευση εξ αποστάσεως είναι μια δραστηριότητα που κερδίζει συνεχώς έδαφος, ειδικά μετά την πανδημία. Οι προβλέψεις δείχνουν ταχύτατη εξέλιξη με τη βοήθεια της επαυξημένης πραγματικότητας, μέσω της οποίας ο μαθητής θα φοιτά σε μια εικονική αίθουσα χωρίς στην πραγματικότητα να μετακινείται από το σπίτι του. Digital Cultural Heritage Experts, Εducational Technology Experts, Real – Virtual Transfer Shop Managers μερικά από τα επαγγέλματα που αναφέρονται ως παραδείγματα στον τομέα της επαυξημένης και εικονικής πραγματικότητας.
1. Ρομποτική (Robotics)
Σχεδιασμός, κατασκευή, λειτουργία και χρήση ρομπότ είναι οι βασικές ενασχολήσεις στον κλάδο της ρομποτικής, ο οποίος ασχολείται με την παραγωγή μηχανών που μπορούν να διευκολύνουν την ανθρώπινη δραστηριότητα. Είναι διεπιστημονικός κλάδος, με την έννοια ότι συνδυάζονται οι επιστήμες της πληροφορικής και της μηχανικής. Όσο για τα επαγγέλματα που μπορεί να επιλέξει κάποιος; Οι μηχανικοί ρομποτικής (robotics engineers) βοηθούν στη δημιουργία ρομποτικών συστημάτων που χρησιμοποιούνται για την εκτέλεση ανθρώπινων και μη ανθρώπινων καθηκόντων. Είναι υπεύθυνοι για τον σχεδιασμό, την κατασκευή, τη συντήρηση και την επισκευή ρομπότ, καθώς και για τη διεξαγωγή έρευνας και την ανάπτυξη νέων εφαρμογών για υπάρχοντα ρομπότ. Ο επιτυχημένος μηχανικός ρομποτικής πρέπει να έχει αστείρευτο ενδιαφέρον για το «πώς λειτουργούν τα πράγματα», φαντασία, ικανότητα στη λήψη αποφάσεων και φυσικά έφεση στα μαθηματικά και στην πληροφορική. Στον κλάδο της ρομποτικής αναπτύσσονται σταδιακά και άλλες ειδικότητες που αφορούν την «ηθική» του συγκεκριμένου τομέα, την ψυχολογία ή ακόμη και την παρακολούθηση.
2. Τεχνητή νοημοσύνη (Artificial Intelligence)
Η τεχνητή νοημοσύνη αναφέρεται στην ικανότητα μιας μηχανής να αναπαράγει τις γνωστικές λειτουργίες ενός ανθρώπου, όπως είναι η μάθηση, ο σχεδιασμός και η δημιουργικότητα. Καθιστά τις μηχανές ικανές να «κατανοούν» το περιβάλλον τους, να επιλύουν προβλήματα και να δρουν προς την επίτευξη ενός συγκεκριμένου στόχου. Τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης είναι ικανά να προσαρμόζουν τη συμπεριφορά τους, σε έναν ορισμένο βαθμό, αναλύοντας τις συνέπειες προηγούμενων δράσεων και επιλύοντας προβλήματα με αυτονομία. Όσο και αν η εξάπλωση του συγκεκριμένου κλάδου μπορεί να «τρομάζει», δεν παύει ταυτόχρονα να γεννά και καινούργια, όσο και καλοπληρωμένα επαγγέλματα. O business Intelligence Developer είναι ένας επαγγελματίας που σχεδιάζει, αναπτύσσει και εφαρμόζει λύσεις επιχειρηματικής ευφυΐας. Χρησιμοποιεί πλατφόρμες ανάλυσης δεδομένων, εργαλεία αναφοράς και τεχνικές οπτικοποίησης για να μετατρέψει τα ακατέργαστα δεδομένα σε ουσιαστικές πληροφορίες που βοηθούν τους οργανισμούς να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις. Οι αρμοδιότητές του περιλαμβάνουν από τον σχεδιασμό λύσεων «επιχειρηματικής ευφυΐας» και την απάντηση σύνθετων ερωτημάτων που τίθενται, μέχρι την παρουσίαση των πληροφοριών που προκύπτουν από τη σύνθετη επεξεργασία μέσω αναφορών και οπτικοποίησης. Ο Artificial Intelligence Specialist και ο Chatbot Specialist συγκαταλέγονται επίσης στα δημοφιλή επαγγέλματα του τομέα της τεχνητής νοημοσύνης.
3. Επαυξημένη και εικονική πραγματικότητα (Augmented and Virtual Reality – ΑR & VR)
Στην εικονική πραγματικότητα ο χρήστης μεταφέρεται σε ένα ψηφιακό περιβάλλον με τη χρήση μάσκας ή άλλου εξοπλισμού, ενώ κατά τη διάρκεια της χρήσης δεν έχει επαφή με το πραγματικό περιβάλλον. Στην επαυξημένη πραγματικότητα υπάρχει μείξη του πραγματικού και του ψηφιακού κόσμου. Με τη χρήση κινητών συσκευών αλλά και τη χρήση ειδικών μασκών ο χρήστης βλέπει το πραγματικό περιβάλλον και παράλληλα πάνω σε αυτό προστίθενται ψηφιακά αντικείμενα, όπως εικόνες, κείμενο, βίντεο, τρισδιάστατα αντικείμενα και τρισδιάστατο animation. Στην επαυξημένη πραγματικότητα ο χρήστης διατηρεί την επαφή με το πραγματικό περιβάλλον. Και τι δεν χωράει ο συγκεκριμένος τομέας: από «εικονικό καθηγητή» μέχρι τον επαγγελματία που θα σχεδιάσει τον εικονικό πωλητή προϊόντων στο επίσης εικονικό κατάστημα. H εκπαίδευση εξ αποστάσεως είναι μια δραστηριότητα που κερδίζει συνεχώς έδαφος, ειδικά μετά την πανδημία. Οι προβλέψεις δείχνουν ταχύτατη εξέλιξη με τη βοήθεια της επαυξημένης πραγματικότητας, μέσω της οποίας ο μαθητής θα φοιτά σε μια εικονική αίθουσα χωρίς στην πραγματικότητα να μετακινείται από το σπίτι του. Digital Cultural Heritage Experts, Εducational Technology Experts, Real – Virtual Transfer Shop Managers μερικά από τα επαγγέλματα που αναφέρονται ως παραδείγματα στον τομέα της επαυξημένης και εικονικής πραγματικότητας.
Εικονογράφηση: Φίλιππος Αβραμίδης
4. 3D & 4D Εκτύπωση & Μοντελοποίηση (3D and 4D printing & modelling)
Η τρισδιάστατη εκτύπωση (3D printing) είναι μια μέθοδος προσθετικής κατασκευής με την οποία κατασκευάζονται αντικείμενα μέσω της διαδοχικής πρόσθεσης επάλληλων στρώσεων ειδικών υλικών. Στη 4D εκτύπωση το τυπωμένο αντικείμενο μπορεί να μεταβάλει το σχήμα του μετά την παραγωγή και να προσαρμόζεται σε ορισμένες περιβαλλοντικές συνθήκες. Η ιδιότητα αυτή προσμετράται ως μια έξτρα διάσταση. Επάγγελμα της συγκεκριμένης κατηγορίας: Digital Product Architects, ειδικoί στη βιολογική μοντελοποίηση. Ή και «massive 3D printed building designers». Όταν αυτή τη στιγμή το μεγαλύτερο «εκτυπωμένο» ακίνητο του πλανήτη καλύπτει επιφάνεια μεγαλύτερη από 3.200 τετραγωνικά μέτρα, σίγουρα γίνεται κατανοητό το ενδιαφέρον για την απασχόληση του επαγγελματία που θα ξέρει να σχεδιάζει αυτά τα ακίνητα.
5. Κβαντική υπολογιστική (Quantum Computing)
Η κβαντική υπολογιστική είναι μια ταχέως αναδυόμενη τεχνολογία που αξιοποιεί τους νόμους της κβαντικής μηχανικής για να λύσει σε πολύ λίγο χρόνο προβλήματα πολύ περίπλοκα για τους κλασικούς υπολογιστές. Ένας κβαντικός υπολογιστής χρησιμοποιεί qubits (κβαντικά bit) για την εκτέλεση πολυδιάστατων κβαντικών αλγορίθμων, ενώ ένας κλασικός επεξεργαστής χρησιμοποιεί bits για να εκτελέσει τις λειτουργίες του. O quantum research specialist βοηθά στην επίλυση προβλημάτων. Στην έρευνά του κάνει επιστημονικές υποθέσεις με βάση την κβαντική θεωρία και στη συνέχεια διεξάγει πειράματα για να ελέγξει εάν οι λύσεις του λειτουργούν. Quantum Data Scientists και cybersecurity experts επίσης μπαίνουν στον σχετικό κατάλογο.
6. Νανοϋλικά (Nanomaterials)
Τα νανοϋλικά ορίζονται ως ύλη που περιέχει σωματίδια μήκους 1-100 νανομέτρων. Πιο απλά, τα νανοϋλικά είναι έως 10.000 φορές μικρότερα από το πλάτος μιας ανθρώπινης τρίχας. Χάρη στο μικροσκοπικό μέγεθός τους είναι εξαιρετικά πολύτιμα για κάθε είδους πρακτική χρήση. Όταν ένα υλικό μετατραπεί σε νανοϋλικό, γίνεται πιο σύνθετο. Επίσης, ένα νανοϋλικό μπορεί να έχει διαφορετικές ιδιότητες από αυτές της ίδιας ουσίας στο κανονικό της μέγεθος. Αυτό σημαίνει ότι ένα υλικό μπορεί να αλλάξει κατά τη μετατροπή από το κανονικό του μέγεθος σε νανομορφή. Οι τεχνικοί νανοτεχνολογίας –δημοφιλές επάγγελμα στον κλάδο– εφαρμόζουν διαδικασίες παραγωγής και χειρίζονται εξοπλισμό εμπορικής κλίμακας για την παραγωγή, τη δοκιμή ή την τροποποίηση υλικών, συσκευών μοναδικής μοριακής ή μακρομοριακής σύνθεσης. Ο «επιστήμονας υλικών» (material scientist) μελετά και αναλύει τις χημικές ιδιότητες και τη δομή διαφορετικών τεχνητών και φυσικών υλικών. Το γυαλί, το καουτσούκ, το κεραμικό, τα κράματα, τα πολυμερή και τα μέταλλα, όλα μελετώνται και διερευνώνται για την εκμάθηση ή την απόκτηση νέων γνώσεων.
4. 3D & 4D Εκτύπωση & Μοντελοποίηση (3D and 4D printing & modelling)
Η τρισδιάστατη εκτύπωση (3D printing) είναι μια μέθοδος προσθετικής κατασκευής με την οποία κατασκευάζονται αντικείμενα μέσω της διαδοχικής πρόσθεσης επάλληλων στρώσεων ειδικών υλικών. Στη 4D εκτύπωση το τυπωμένο αντικείμενο μπορεί να μεταβάλει το σχήμα του μετά την παραγωγή και να προσαρμόζεται σε ορισμένες περιβαλλοντικές συνθήκες. Η ιδιότητα αυτή προσμετράται ως μια έξτρα διάσταση. Επάγγελμα της συγκεκριμένης κατηγορίας: Digital Product Architects, ειδικoί στη βιολογική μοντελοποίηση. Ή και «massive 3D printed building designers». Όταν αυτή τη στιγμή το μεγαλύτερο «εκτυπωμένο» ακίνητο του πλανήτη καλύπτει επιφάνεια μεγαλύτερη από 3.200 τετραγωνικά μέτρα, σίγουρα γίνεται κατανοητό το ενδιαφέρον για την απασχόληση του επαγγελματία που θα ξέρει να σχεδιάζει αυτά τα ακίνητα.
5. Κβαντική υπολογιστική (Quantum Computing)
Η κβαντική υπολογιστική είναι μια ταχέως αναδυόμενη τεχνολογία που αξιοποιεί τους νόμους της κβαντικής μηχανικής για να λύσει σε πολύ λίγο χρόνο προβλήματα πολύ περίπλοκα για τους κλασικούς υπολογιστές. Ένας κβαντικός υπολογιστής χρησιμοποιεί qubits (κβαντικά bit) για την εκτέλεση πολυδιάστατων κβαντικών αλγορίθμων, ενώ ένας κλασικός επεξεργαστής χρησιμοποιεί bits για να εκτελέσει τις λειτουργίες του. O quantum research specialist βοηθά στην επίλυση προβλημάτων. Στην έρευνά του κάνει επιστημονικές υποθέσεις με βάση την κβαντική θεωρία και στη συνέχεια διεξάγει πειράματα για να ελέγξει εάν οι λύσεις του λειτουργούν. Quantum Data Scientists και cybersecurity experts επίσης μπαίνουν στον σχετικό κατάλογο.
6. Νανοϋλικά (Nanomaterials)
Τα νανοϋλικά ορίζονται ως ύλη που περιέχει σωματίδια μήκους 1-100 νανομέτρων. Πιο απλά, τα νανοϋλικά είναι έως 10.000 φορές μικρότερα από το πλάτος μιας ανθρώπινης τρίχας. Χάρη στο μικροσκοπικό μέγεθός τους είναι εξαιρετικά πολύτιμα για κάθε είδους πρακτική χρήση. Όταν ένα υλικό μετατραπεί σε νανοϋλικό, γίνεται πιο σύνθετο. Επίσης, ένα νανοϋλικό μπορεί να έχει διαφορετικές ιδιότητες από αυτές της ίδιας ουσίας στο κανονικό της μέγεθος. Αυτό σημαίνει ότι ένα υλικό μπορεί να αλλάξει κατά τη μετατροπή από το κανονικό του μέγεθος σε νανομορφή. Οι τεχνικοί νανοτεχνολογίας –δημοφιλές επάγγελμα στον κλάδο– εφαρμόζουν διαδικασίες παραγωγής και χειρίζονται εξοπλισμό εμπορικής κλίμακας για την παραγωγή, τη δοκιμή ή την τροποποίηση υλικών, συσκευών μοναδικής μοριακής ή μακρομοριακής σύνθεσης. Ο «επιστήμονας υλικών» (material scientist) μελετά και αναλύει τις χημικές ιδιότητες και τη δομή διαφορετικών τεχνητών και φυσικών υλικών. Το γυαλί, το καουτσούκ, το κεραμικό, τα κράματα, τα πολυμερή και τα μέταλλα, όλα μελετώνται και διερευνώνται για την εκμάθηση ή την απόκτηση νέων γνώσεων.
Εικονογράφηση: Φίλιππος Αβραμίδης
7. Υπολογιστικό νέφος (Cloud Computing)
Το Cloud Computing αφορά τη διάθεση υπολογιστικών πόρων μέσω διαδικτύου, από κεντρικά συστήματα που βρίσκονται απομακρυσμένα από τον τελικό χρήστη, τα οποία τον εξυπηρετούν αυτοματοποιώντας τις διαδικασίες. Ορισμένα από τα πλεονεκτήματα του cloud computing είναι η σχεδόν απεριόριστη αποθηκευτική ικανότητα, οι αυτόματες ενσωματώσεις λογισμικών, η ευελιξία προσβασιμότητας κ.ά. Οι μηχανικοί που εξασφαλίζουν την αξιόπιστη λειτουργία ιστοσελίδων, οι μηχανικοί «νέφους» ή οι επαγγελματίες που ασχολούνται με τη συμβουλευτική στο συγκεκριμένο πεδίο αποτελούν καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας διεθνώς.
8. Αλυσίδα μπλοκ (Blockchain)
Αποτελεί μια νέα μορφή συναλλαγών. Η τεχνολογία blockchain είναι μια αλυσίδα από ψηφιακούς κύβους που περιέχουν δεδομένα. Κάθε κύβος (block) συνδέεται άρρηκτα με τον προηγούμενο αλλά και τον επόμενο με τη μέθοδο της κρυπτογραφίας. Η χρησιμότητα της τεχνολογίας αυτής είναι να εξασφαλίσει ασφαλείς και αδιάβλητες συναλλαγές. Η πρώτη ιστορικά εφαρμογή της τεχνολογίας αυτής πραγματοποιήθηκε στον χώρο των ψηφιακών νομισμάτων και είναι η περίπτωση του bitcoin. Ο Ιnformation Security Analyst συμπεριλαμβάνεται στα 25 καλύτερα αμειβόμενα επαγγέλματα στις ΗΠΑ, με μέσες ετήσιες αποδοχές άνω των 100.000 δολαρίων. Είναι αυτός που διατηρεί τα δεδομένα και τα συστήματα υπολογιστών της εταιρείας του ασφαλή από κυβερνοεπιθέσεις. Εγκαθιστά προστατευτικό λογισμικό, παρακολουθεί πιθανές παραβιάσεις και ανταποκρίνεται σε πιθανές επιθέσεις όποτε αυτές συμβαίνουν. Πλεονέκτημα της συγκεκριμένης ειδικότητας είναι ότι τη χρειάζονται όλοι οι κλάδοι. Blockchain Talent Analysts και ψηφιακοί και εικονικοί δικηγόροι μπαίνουν επίσης στον κατάλογο.
9. Χρηματοοικονομική τεχνολογία (Financial Technology)
Eυρεία έννοια, που περιλαμβάνει λογισμικά, εφαρμογές στα κινητά και άλλες τεχνολογίες που δημιουργούνται με στόχο να βελτιώσουν και να αυτοματοποιήσουν τους παραδοσιακούς τρόπους οικονομικών συναλλαγών των επιχειρήσεων και των πολιτών. Για παράδειγμα, στην κατηγορία του FinTech εντάσσονται εταιρείες που αναπτύσσουν λύσεις σε τομείς όπως: ηλεκτρονικές πληρωμές, ασφάλεια συναλλαγών, μεταφορές χρημάτων κ.ά. Απασχολούνται προσωπικοί χρηματοοικονομικοί σύμβουλοι, fintech engineers, risk management specialists κ.ά.
10. Διαδίκτυο των πραγμάτων (Internet of Things)
Το Internet of Things (IoT) περιγράφει το αναπτυσσόμενο δίκτυο συσκευών με δυνατότητα σύνδεσης μεταξύ τους μέσω διαδικτύου. Βασικό χαρακτηριστικό όλων των συσκευών είναι η σύνδεση και η ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ τους, με απώτερο σκοπό τη δυνατότητα του χρήστη να τα ελέγχει όλα από έναν υπολογιστή ή κινητό. Οι προγραμματιστές IoT διαθέτουν τις δεξιότητες της μηχανικής μάθησης και της διαχείρισης μεγάλων δεδομένων που τους βοηθά να κάνουν προβλέψεις. Κάθε εταιρεία χρειάζεται εξειδικευμένους προγραμματιστές IoT για να συλλέγουν τα δεδομένα από τους αισθητήρες IoT και τις συνδεδεμένες συσκευές. Άλλα επαγγέλματα: Internet of Things Specialists, IoT/Cloud Software Developers, Drone Experience Designers.
Εικονογράφηση: Φίλιππος Αβραμίδης
11. Βιοτεχνολογία (Biotechnology)
Η βιοτεχνολογία χρησιμοποιεί βιολογικά συστήματα, ζωντανούς οργανισμούς ή μέρη αυτών για την ανάπτυξη ή τη δημιουργία διαφορετικών προϊόντων. Στα βιοτεχνολογικά προϊόντα περιλαμβάνονται φαρμακευτικές πρωτεΐνες, τροφές, απορρυπαντικά, λιπάσματα, φυτοφάρμακα κ.ά., ενώ στις υπηρεσίες περιλαμβάνεται ένα πλήθος εφαρμογών, από την επεξεργασία λυμάτων και αποβλήτων ως τα επιτεύγματα της γονιδιακής θεραπείας. Bioprinting Engineers, Biomanufacturing Specialists, Tissue engineers μερικές από τις ειδικότητες του τομέα.
12. Kρυπτογράφηση και ασφάλεια στον κυβερνοχώρο (Encryption & Cyber Security)
Η κρυπτογράφηση (encryption) περιλαμβάνει τη μετατροπή απλού κειμένου αναγνώσιμου από τον άνθρωπο σε ακατανόητο κείμενο, το οποίο είναι γνωστό ως κρυπτογραφημένο κείμενο. Ουσιαστικά, αυτό σημαίνει τη λήψη αναγνώσιμων δεδομένων και την αλλαγή τους ώστε να εμφανίζονται τυχαία. Η κρυπτογράφηση περιλαμβάνει τη χρήση ενός κρυπτογραφικού κλειδιού, ενός συνόλου μαθηματικών τιμών στις οποίες συμφωνούν τόσο ο αποστολέας όσο και ο παραλήπτης. Ο παραλήπτης χρησιμοποιεί το κλειδί για να αποκρυπτογραφήσει τα δεδομένα, μετατρέποντάς τα ξανά σε ευανάγνωστο, απλό κείμενο. Η κυβερνοασφάλεια σε γενικές γραμμές καλύπτει το σύνολο των διασφαλίσεων και των μέτρων που υιοθετούνται για την προστασία των συστημάτων πληροφοριών και των χρηστών τους έναντι μη εξουσιοδοτημένης πρόσβασης, επιθέσεων και ζημίας, ώστε να εξασφαλίζονται η εμπιστευτικότητα, η ακεραιότητα και η διαθεσιμότητα των δεδομένων. Σχετικά επαγγέλματα: Cybersecurity Specialists, ειδικοί καθαριστές δεδομένων, δικηγόροι ηλεκτρονικού εγκλήματος κ.ά.
13. Aνάλυση μεγάλων δεδομένων (Big Data Αnalysis)
H ανάλυση μεγάλων δεδομένων περιγράφει τη σύνθετη διαδικασία εύρεσης τάσεων, προτύπων, μοτίβων και συσχετίσεων σε μεγάλες ποσότητες ακατέργαστων δεδομένων, με στόχο να βοηθήσουν στη λήψη αποφάσεων βάσει των δεδομένων αυτών. Μεγάλα δεδομένα (big data) μπορεί, για παράδειγμα, να προέρχονται από κυκλοφορία δεδομένων στο διαδίκτυο, από μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, από μηνύματα σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης και άλλα. Σχετικά επαγγέλματα: Data Scientists, Data Privacy Specialists, Data Architects κ.ά.
14. E-commerce & Communication (Ηλεκτρονικό εμπόριο & Επικοινωνία)
To ηλεκτρονικό εμπόριο (e-commerce) αναφέρεται στην αγορά και στην πώληση αγαθών ή υπηρεσιών με χρήση του διαδικτύου, καθώς και στη μεταφορά χρημάτων και δεδομένων για την εκτέλεση αυτών των συναλλαγών. Το ηλεκτρονικό εμπόριο χρησιμοποιείται συχνά όταν αναφερόμαστε στην πώληση φυσικών προϊόντων στο διαδίκτυο, αλλά μπορεί επίσης να περιγράψει κάθε είδους εμπορική συναλλαγή που διευκολύνεται μέσω του διαδικτύου. Στον κλάδο της επικοινωνίας περιλαμβάνεται η επικοινωνία μιας επιχείρησης με τους πελάτες της, τους προμηθευτές της, τους εργαζομένους, τους επενδυτές, τις οικονομικές και κοινωνικές ομάδες, τα θεσμικά όργανα, τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και άλλους φορείς που είναι στρατηγικής σημασίας. Η αποτελεσματική διαχείριση της επικοινωνίας είναι καταλυτικός παράγοντας για την επίτευξη των επιχειρηματικών στόχων, στο πλαίσιο πάντα του αμοιβαίου οφέλους και κατανόησης με τις κοινωνικές ομάδες με τις οποίες αλληλεπιδρά ο οργανισμός. Σχετικά επαγγέλματα: Multisensory Εxperience Designers, Sensory Marketeers, E-commerce Specialists, νομικοί εξειδικευμένοι στα κοινωνικά μέσα (Social Media) κ.ά.
15. Υπολογιστική Γλωσσολογία (Computational Linguistics)
Η Υπολογιστική Γλωσσολογία αποτελεί το διεπιστημονικό πεδίο συνάντησης της Γλωσσολογίας και της Πληροφορικής. Έχει ως αντικείμενο την ενσωμάτωση γλωσσικών δυνατοτήτων σε υπολογιστικές εφαρμογές οι οποίες χρησιμοποιούνται σε συστήματα πληροφορικής και επικοινωνιακής τεχνολογίας. Κάποια επιτεύγματά της μας είναι οικεία, καθώς τα χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας (π.χ. το «έξυπνο» πληκτρολόγιο στα κινητά τηλέφωνα ή η φωνητική αναζήτηση της μηχανής Google), ενώ κάποια άλλα μας είναι λιγότερο γνωστά, επειδή αποτελούν μέρη ευρύτερων εφαρμογών (π.χ. τα φίλτρα που «διαβάζουν» και ταξινομούν αυτόματα τα μηνύματα του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου). Να σημειώσουμε ακόμα ότι ως μηχανική μετάφραση νοείται o κλάδος που ασχολείται με την αυτόματη διαδικασία μετάφρασης μιας γλωσσικής ενότητας (φράσης, πρότασης, κειμένου) από μια γλώσσα σε μια άλλη μέσω υπολογιστικού προγράμματος. Επάγγελμα του τομέα είναι και ο μηχανικός μάθησης μηχανών (Machine Learning Engineer). Είναι αυτός που θα εξασφαλίσει την επικοινωνία μεταξύ άλλων μελών της ομάδας επιστήμης δεδομένων, θα συνεργαστεί με τους επιστήμονες δεδομένων που αναπτύσσουν τα μοντέλα για την κατασκευή συστημάτων AI και με τους ανθρώπους που τα κατασκευάζουν και τα «τρέχουν». Θα εφαρμόσει αλγορίθμους μηχανικής μάθησης, θα εκτελέσει πειράματα και δοκιμές συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης, θα εκτελέσει ακόμη και στατιστικές αναλύσεις.
16. «Πράσινη» τεχνολογία (Clean Techhologies)
Η «πράσινη» τεχνολογία περιλαμβάνει όλα τα μέτρα που λαμβάνονται (διαδικασίες, προϊόντα, υπηρεσίες κ.λπ.) για τη μείωση ή την εξάλειψη των αρνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων, ενθαρρύνοντας παράλληλα την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Τα μέτρα αυτά χαρακτηρίζονται από καινοτομία και εστίαση στη βιωσιμότητα των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, που επιδιώκουν τη διατήρηση των φυσικών πόρων (π.χ. ενέργεια, νερό κ.ά.) και τη βελτιστοποίηση της χρήσης τους. Στον τομέα δραστηριοποιούνται βιοκλιματολόγοι, ειδικοί ανακύκλωσης και διαχείρισης άχρηστων ουσιών, γεωπόνοι εξειδικευμένοι σε νέες πρακτικές, ESG/sustainability experts, νομικοί εξειδικευμένοι στην Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη κ.ά.
7. Υπολογιστικό νέφος (Cloud Computing)
Το Cloud Computing αφορά τη διάθεση υπολογιστικών πόρων μέσω διαδικτύου, από κεντρικά συστήματα που βρίσκονται απομακρυσμένα από τον τελικό χρήστη, τα οποία τον εξυπηρετούν αυτοματοποιώντας τις διαδικασίες. Ορισμένα από τα πλεονεκτήματα του cloud computing είναι η σχεδόν απεριόριστη αποθηκευτική ικανότητα, οι αυτόματες ενσωματώσεις λογισμικών, η ευελιξία προσβασιμότητας κ.ά. Οι μηχανικοί που εξασφαλίζουν την αξιόπιστη λειτουργία ιστοσελίδων, οι μηχανικοί «νέφους» ή οι επαγγελματίες που ασχολούνται με τη συμβουλευτική στο συγκεκριμένο πεδίο αποτελούν καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας διεθνώς.
8. Αλυσίδα μπλοκ (Blockchain)
Αποτελεί μια νέα μορφή συναλλαγών. Η τεχνολογία blockchain είναι μια αλυσίδα από ψηφιακούς κύβους που περιέχουν δεδομένα. Κάθε κύβος (block) συνδέεται άρρηκτα με τον προηγούμενο αλλά και τον επόμενο με τη μέθοδο της κρυπτογραφίας. Η χρησιμότητα της τεχνολογίας αυτής είναι να εξασφαλίσει ασφαλείς και αδιάβλητες συναλλαγές. Η πρώτη ιστορικά εφαρμογή της τεχνολογίας αυτής πραγματοποιήθηκε στον χώρο των ψηφιακών νομισμάτων και είναι η περίπτωση του bitcoin. Ο Ιnformation Security Analyst συμπεριλαμβάνεται στα 25 καλύτερα αμειβόμενα επαγγέλματα στις ΗΠΑ, με μέσες ετήσιες αποδοχές άνω των 100.000 δολαρίων. Είναι αυτός που διατηρεί τα δεδομένα και τα συστήματα υπολογιστών της εταιρείας του ασφαλή από κυβερνοεπιθέσεις. Εγκαθιστά προστατευτικό λογισμικό, παρακολουθεί πιθανές παραβιάσεις και ανταποκρίνεται σε πιθανές επιθέσεις όποτε αυτές συμβαίνουν. Πλεονέκτημα της συγκεκριμένης ειδικότητας είναι ότι τη χρειάζονται όλοι οι κλάδοι. Blockchain Talent Analysts και ψηφιακοί και εικονικοί δικηγόροι μπαίνουν επίσης στον κατάλογο.
9. Χρηματοοικονομική τεχνολογία (Financial Technology)
Eυρεία έννοια, που περιλαμβάνει λογισμικά, εφαρμογές στα κινητά και άλλες τεχνολογίες που δημιουργούνται με στόχο να βελτιώσουν και να αυτοματοποιήσουν τους παραδοσιακούς τρόπους οικονομικών συναλλαγών των επιχειρήσεων και των πολιτών. Για παράδειγμα, στην κατηγορία του FinTech εντάσσονται εταιρείες που αναπτύσσουν λύσεις σε τομείς όπως: ηλεκτρονικές πληρωμές, ασφάλεια συναλλαγών, μεταφορές χρημάτων κ.ά. Απασχολούνται προσωπικοί χρηματοοικονομικοί σύμβουλοι, fintech engineers, risk management specialists κ.ά.
10. Διαδίκτυο των πραγμάτων (Internet of Things)
Το Internet of Things (IoT) περιγράφει το αναπτυσσόμενο δίκτυο συσκευών με δυνατότητα σύνδεσης μεταξύ τους μέσω διαδικτύου. Βασικό χαρακτηριστικό όλων των συσκευών είναι η σύνδεση και η ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ τους, με απώτερο σκοπό τη δυνατότητα του χρήστη να τα ελέγχει όλα από έναν υπολογιστή ή κινητό. Οι προγραμματιστές IoT διαθέτουν τις δεξιότητες της μηχανικής μάθησης και της διαχείρισης μεγάλων δεδομένων που τους βοηθά να κάνουν προβλέψεις. Κάθε εταιρεία χρειάζεται εξειδικευμένους προγραμματιστές IoT για να συλλέγουν τα δεδομένα από τους αισθητήρες IoT και τις συνδεδεμένες συσκευές. Άλλα επαγγέλματα: Internet of Things Specialists, IoT/Cloud Software Developers, Drone Experience Designers.
Εικονογράφηση: Φίλιππος Αβραμίδης11. Βιοτεχνολογία (Biotechnology)
Η βιοτεχνολογία χρησιμοποιεί βιολογικά συστήματα, ζωντανούς οργανισμούς ή μέρη αυτών για την ανάπτυξη ή τη δημιουργία διαφορετικών προϊόντων. Στα βιοτεχνολογικά προϊόντα περιλαμβάνονται φαρμακευτικές πρωτεΐνες, τροφές, απορρυπαντικά, λιπάσματα, φυτοφάρμακα κ.ά., ενώ στις υπηρεσίες περιλαμβάνεται ένα πλήθος εφαρμογών, από την επεξεργασία λυμάτων και αποβλήτων ως τα επιτεύγματα της γονιδιακής θεραπείας. Bioprinting Engineers, Biomanufacturing Specialists, Tissue engineers μερικές από τις ειδικότητες του τομέα.
12. Kρυπτογράφηση και ασφάλεια στον κυβερνοχώρο (Encryption & Cyber Security)
Η κρυπτογράφηση (encryption) περιλαμβάνει τη μετατροπή απλού κειμένου αναγνώσιμου από τον άνθρωπο σε ακατανόητο κείμενο, το οποίο είναι γνωστό ως κρυπτογραφημένο κείμενο. Ουσιαστικά, αυτό σημαίνει τη λήψη αναγνώσιμων δεδομένων και την αλλαγή τους ώστε να εμφανίζονται τυχαία. Η κρυπτογράφηση περιλαμβάνει τη χρήση ενός κρυπτογραφικού κλειδιού, ενός συνόλου μαθηματικών τιμών στις οποίες συμφωνούν τόσο ο αποστολέας όσο και ο παραλήπτης. Ο παραλήπτης χρησιμοποιεί το κλειδί για να αποκρυπτογραφήσει τα δεδομένα, μετατρέποντάς τα ξανά σε ευανάγνωστο, απλό κείμενο. Η κυβερνοασφάλεια σε γενικές γραμμές καλύπτει το σύνολο των διασφαλίσεων και των μέτρων που υιοθετούνται για την προστασία των συστημάτων πληροφοριών και των χρηστών τους έναντι μη εξουσιοδοτημένης πρόσβασης, επιθέσεων και ζημίας, ώστε να εξασφαλίζονται η εμπιστευτικότητα, η ακεραιότητα και η διαθεσιμότητα των δεδομένων. Σχετικά επαγγέλματα: Cybersecurity Specialists, ειδικοί καθαριστές δεδομένων, δικηγόροι ηλεκτρονικού εγκλήματος κ.ά.
13. Aνάλυση μεγάλων δεδομένων (Big Data Αnalysis)
H ανάλυση μεγάλων δεδομένων περιγράφει τη σύνθετη διαδικασία εύρεσης τάσεων, προτύπων, μοτίβων και συσχετίσεων σε μεγάλες ποσότητες ακατέργαστων δεδομένων, με στόχο να βοηθήσουν στη λήψη αποφάσεων βάσει των δεδομένων αυτών. Μεγάλα δεδομένα (big data) μπορεί, για παράδειγμα, να προέρχονται από κυκλοφορία δεδομένων στο διαδίκτυο, από μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, από μηνύματα σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης και άλλα. Σχετικά επαγγέλματα: Data Scientists, Data Privacy Specialists, Data Architects κ.ά.
14. E-commerce & Communication (Ηλεκτρονικό εμπόριο & Επικοινωνία)
To ηλεκτρονικό εμπόριο (e-commerce) αναφέρεται στην αγορά και στην πώληση αγαθών ή υπηρεσιών με χρήση του διαδικτύου, καθώς και στη μεταφορά χρημάτων και δεδομένων για την εκτέλεση αυτών των συναλλαγών. Το ηλεκτρονικό εμπόριο χρησιμοποιείται συχνά όταν αναφερόμαστε στην πώληση φυσικών προϊόντων στο διαδίκτυο, αλλά μπορεί επίσης να περιγράψει κάθε είδους εμπορική συναλλαγή που διευκολύνεται μέσω του διαδικτύου. Στον κλάδο της επικοινωνίας περιλαμβάνεται η επικοινωνία μιας επιχείρησης με τους πελάτες της, τους προμηθευτές της, τους εργαζομένους, τους επενδυτές, τις οικονομικές και κοινωνικές ομάδες, τα θεσμικά όργανα, τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και άλλους φορείς που είναι στρατηγικής σημασίας. Η αποτελεσματική διαχείριση της επικοινωνίας είναι καταλυτικός παράγοντας για την επίτευξη των επιχειρηματικών στόχων, στο πλαίσιο πάντα του αμοιβαίου οφέλους και κατανόησης με τις κοινωνικές ομάδες με τις οποίες αλληλεπιδρά ο οργανισμός. Σχετικά επαγγέλματα: Multisensory Εxperience Designers, Sensory Marketeers, E-commerce Specialists, νομικοί εξειδικευμένοι στα κοινωνικά μέσα (Social Media) κ.ά.
15. Υπολογιστική Γλωσσολογία (Computational Linguistics)
Η Υπολογιστική Γλωσσολογία αποτελεί το διεπιστημονικό πεδίο συνάντησης της Γλωσσολογίας και της Πληροφορικής. Έχει ως αντικείμενο την ενσωμάτωση γλωσσικών δυνατοτήτων σε υπολογιστικές εφαρμογές οι οποίες χρησιμοποιούνται σε συστήματα πληροφορικής και επικοινωνιακής τεχνολογίας. Κάποια επιτεύγματά της μας είναι οικεία, καθώς τα χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας (π.χ. το «έξυπνο» πληκτρολόγιο στα κινητά τηλέφωνα ή η φωνητική αναζήτηση της μηχανής Google), ενώ κάποια άλλα μας είναι λιγότερο γνωστά, επειδή αποτελούν μέρη ευρύτερων εφαρμογών (π.χ. τα φίλτρα που «διαβάζουν» και ταξινομούν αυτόματα τα μηνύματα του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου). Να σημειώσουμε ακόμα ότι ως μηχανική μετάφραση νοείται o κλάδος που ασχολείται με την αυτόματη διαδικασία μετάφρασης μιας γλωσσικής ενότητας (φράσης, πρότασης, κειμένου) από μια γλώσσα σε μια άλλη μέσω υπολογιστικού προγράμματος. Επάγγελμα του τομέα είναι και ο μηχανικός μάθησης μηχανών (Machine Learning Engineer). Είναι αυτός που θα εξασφαλίσει την επικοινωνία μεταξύ άλλων μελών της ομάδας επιστήμης δεδομένων, θα συνεργαστεί με τους επιστήμονες δεδομένων που αναπτύσσουν τα μοντέλα για την κατασκευή συστημάτων AI και με τους ανθρώπους που τα κατασκευάζουν και τα «τρέχουν». Θα εφαρμόσει αλγορίθμους μηχανικής μάθησης, θα εκτελέσει πειράματα και δοκιμές συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης, θα εκτελέσει ακόμη και στατιστικές αναλύσεις.
16. «Πράσινη» τεχνολογία (Clean Techhologies)
Η «πράσινη» τεχνολογία περιλαμβάνει όλα τα μέτρα που λαμβάνονται (διαδικασίες, προϊόντα, υπηρεσίες κ.λπ.) για τη μείωση ή την εξάλειψη των αρνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων, ενθαρρύνοντας παράλληλα την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Τα μέτρα αυτά χαρακτηρίζονται από καινοτομία και εστίαση στη βιωσιμότητα των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, που επιδιώκουν τη διατήρηση των φυσικών πόρων (π.χ. ενέργεια, νερό κ.ά.) και τη βελτιστοποίηση της χρήσης τους. Στον τομέα δραστηριοποιούνται βιοκλιματολόγοι, ειδικοί ανακύκλωσης και διαχείρισης άχρηστων ουσιών, γεωπόνοι εξειδικευμένοι σε νέες πρακτικές, ESG/sustainability experts, νομικοί εξειδικευμένοι στην Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη κ.ά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου